Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
milla durotra. Mdg 138. Gain-gaineko abarraren puntaren puntatik [...] zen erori, lauetan hogoi ta bederatzi
urthetan, ondoriorik gabe. JE Ber 34. Lanik onenak saria, leenbizikoz, yasotzen dularik, dirutza bederatzi milla
ta seireunera dator. Ldi IL 97. Hogoi-ta-bereratzi ditun guziak. Lf Murtuts 44. Gerriak buruko adar eta guzi,
amalau metro ta eun da larogei ta bederatzi zentimetro kubiko. Munita 72. Ba... bederatzi mila... Ez, barkatu,
hemeretzi mila, naski, egin zuen. JEtchep 102.
(V; Dv), bedratzu (R), bedatzi (G-nav). Ref.: A (bederatzi, bedratzi); Iz Als. (Ref. a las horas). "Bederatzietan,
à neuf heures. Bederatziak dire, il est neuf heures. Bederatziak ethorri dire, les neufs heures ont sonné" Dv.
"Bederatzietan bardinberora joan oi gara (V)" A. "Bedratzien ordiarido, bedratzien ordiari (R-uzt), a eso de las
nueve" Ib. "Bedatzigaraiyán, a eso de las nueve" Iz Als. Baina sei orenetarik bedratzi orenetarano lur
guziaren gainean ilhunbe egin zedin. Lç Mt 27, 45 (SalabBN bederatzitaranokuan, Ol, Or bederatziak arte; He
bederatzigarreneraiñokoan, TB, Dv, Leon bederatzigarreneraño, Ur bederatzigarren orduraño, Ip
bederatzügerreniala, Ker bederatzigarren ordurarte). Goizeko bedratzi horduetan. Ber Trat 114r. Terzia da
bederatzi / oren, dehadarrari / eman zioten, Zu itza / ziñakizkon zurari. EZ Noel 100. Bazkorik berrogei eta
hamar garren egünian, Igante batez goizanko bederatzü orenen üngürünian. Bp II 71. Goizeko bederatzi orenen
gainerat, harrabots handi batek iharrosi zuen hek ziren etxea. Lg II 298. Sei orenetarik eta bederatzü orenetaradrano,
mündia oro gai bilhatü zen. UskLi (ed. 1804), 298 (ap. DRA). Gauazko bederatziak, / partitzeko orena.
Bordel 39. Goizeko bederatziak ziran. Lard 456. Igante batez bederatzü orenetan Espiritü Saintia jaitsi beitzen
Apostolietara. CatS 105. Baldin an badator, bederatzi t'erdi edo amarretarako etxean dezute. Zab Gabon 29.
Amabost lagun txaluparekin / Ondarrabiyan jarriyak, / Getariyara abiyatzian / bederatzi ta erdiyak. Xe 281.
Dantzatu eta erretirua / gabeko beratzik aldean. Ib. 263. Zortziyetan oiera / deskantsu onian, / bederatziyak arte
/ bidaramonian. JanEd I 55. Neuk esan bedratziak baño etzirala, / neuk esan oraindiño meza nausitara /
amarrak baño asko len elduko zala. AB AmaE 271. Tertziako denbora arte, au da goizeko bederatziak arte. Bv
AsL 165. Astelehen goiz batez, Sarako ezkilak bederatzi orenak yotzen zituelarik. Elzb PAd 1. Bederatzi orenak
eta erdia ziren deithu zuenean aphez kofesorra. Elsb Fram 109. Eta hala-hala haritu ziren, gau guztia eta
biharamuneko eguna goizeko bederatzi orenak arte. Jnn SBi 109. Eta orai, adiskidea, bederatziak baitire hurbil,
uzten zaitut eta banoha. Arb Igand 120. Oriyoko erriko / barraren aurrean, / balia agertu zan / beatzik aldean.
Arrantz 104. Goizeko beretzik dia. Ib. 123. Bederatzietako oherat, berantenaz. JE Bur 76. Goizeko beatzitako /
asten da ojuka, / Jaunai graziyak eztarri / ederra badauka. JanEd II 126. Beste mutil bat etorri zitzaion / beatzi
t'erdiyak aldian. Tx B I 165. Segari oek gosari ta abar / beratzitara luzatzen; / amaikak arte intzak balirau, /
bost ordu ditute ematen. Or Eus 300. Konturatu zaneko, bederatziak ziran: etxeratzeko garaia, alegia. TAg Uzt
61. Bederatziak aldera igaroko nauk ire etxeparetik. Etxde JJ 78. Goizeko bederatzietan eliza nagusian meza bat
izaten da aren altaran. Erkiag Arran 35. Sei t'erditarako jaiki. Bederatzi t'erditan gosaria ontziko guztieri. Anab
Poli 42. Zazpietan zan itsas-aundia. Bederatzietarako, noski, txalupa burni-barraren azpian jartzeko ainbeste
beeratuko zan. Ib. 32. Ondo dago. Bederatziretarako Perunean izango naz. Bilbao IpuiB 180. Benito ta Iñaki
atzo be gabeko bederatzirak inguruan etorri ei zoazen. Ib. 55. Zer tenore da orai? Bederatziak hogoita-bortz
guti! JEtchep 79. Domeka goizeko bedratziretarako zitau ziran presapian. SM Zirik 38. Egoten aal gara
bederatziek artio yaiki gabe eta gero ameketan Meza Nagusira. Izeta DirG 52. Bihar goizean, bederatzi
bederatzietan, zu bakhar bakharrik [...] seinale harrian jatsi eta oinez joanen zera. Osk Kurl 24s. Ene! ta
bederatziak dira. Etxera joan bearko det. NEtx LBB 170. Errelojuak bederatziak jotzen ditu. Lab SuEm 170.
- BEDERATZI-HAMAR. Nueve o diez. Laneko orduak bederatzi-amar, batez beste. Zulatzalleen alogera
amabost erreal; enparauena, amairu. Eguzk GizAuz 158. Haurra nintunan. Hire adina, no... Bederatzi hamar
urte... JEtchep 43. Bederatzi-amar urte zituanean. Erkiag BatB 26.
- BEDERATZI HOGEI. "Otros dicen por ciento bostogei [...] y después van multiplicando [...] bederatzi ogei,
ciento y ochenta" (Tabla de numerales del s. XVI). FLV 2008, 298.
- BEDERATZITAN (SP, Dv). Nueve veces. "Neuf fois" SP y Dv. Belhaunikatzen dire gizonak eta yotzen
dute lurra kopetaz bederatzitan. Hb Egia 68. Egünian bederatzütan erran ohi zian kantika hori. Ip Hil 80.
Bota "jauna" edo deus ez. Hoberenik, hamarretarik bederatzitan, "Jauna" baino ere deus ez. HU Zez 176.
- BEDERATZITAN HOGEI. "Bederatzitan hogoi, cent quatre-vingt" Dv.
Etim. Relacionado probablemente con bedera y, por tanto, tbn. con bat. Cf. la interpretación de Gavel (Gram
120): "Neuf vient apparemment de bedera, mot qui a plusieurs acceptions impliquant a dû signifier à l'origine 'un
oté de dix'". Por otra parte, Uhlenbeck (RIEV 1908, 511) veía un antiguo sufijo -tzi en el final de zortzi y
bederatzi.
bederatzidun. De nueve, que tiene nueve. Zortziña silabadunak; bañan zortzigarren silabak bikañak
izanik, bederatzidun. Lek SClar 125.
bederatzieri (Foix ap. Lh), bederatzuerri (S). "Bederatzierian (S, Foix), au bout de la neuvaine" Lh. "Neuvième
jour" Lrq s.v. bederatzü. v. bederatziurren.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
454