Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ago / ezi Errege gertaturik. O Po 9 (Lfn traduce 'au contraire, chaque fois que je te rencontre', y comenta en
NotesO 6: "probablement pour bederaco aldis, 'chaque fois'").
- NOR BEDERA. v. nor.
bederaka (H, A), bedereka. Uno por uno. v. bederazka. Moien edo bide batez gauzen untsa egiteko, zoin
baita bederaka gure obra guzien egitia, egiten tugun aldikal. AR 54. Bederaka nehor gauza horiek oro untsa
pizatzen baitu. Ib. 162. Halako gerthaldiak üsü dirade. Dügün gurenetarik zonbait bederaka. Egiat 272. Behar
da bederaka so egin zertan, nula eta zunbat aldiz bekhatü egin dügün. CatS 82. Gure begiz ikusi dugulakotz,
oihan hartan badea ihizi guzietarik, batzu saldoka edo tropaka dabiltzanak, eta bertze batzu bedereka. Prop
1895, 164.
bederakar. Para cada. Peredikariek ere hartan die gütik obratü, zeren eta nazaro bederakar [='para cada
naturaleza'] medika beharra ezpeitzirokie jar, ziradiano jende güziari mintzo. Egiat 232.
bederakarka (BN, L ap. Lh; H). Uno por uno. "Un par un" Lh. v. bederazka. Zük oro bederakarka
badakitzü, eta gizonaren kontzentzian deus estalirik eztüzü zuretako. Mst III 50, 6 (Ch jeneralean eta
partikularrean, Ip bederazka, Ol dana ta bana, Pi guztiak eta bakotxa, Leon xeheki). Phausüz ikhus itzazü oro
bederakarka, huntarzün ezinago handitik jalkiak bezala. "Singula considera". Ib. 9, 1. Ikhus itzatzu oro
bederakharka. AR (ap. H).
bederakatu. Detallar, considerar de uno en uno. Cf. bederazkatu. Akarraba ederrik berant dütianian egin,
auherki dütiala bederakatü jiten zereioanian herioa. Egiat 257. Denbora, gure bürien gaiñian dabilalarik bethi
bederakatzen dütü gure ürrhats güziak, bethi gure biziaren jarraikian dabila. Ib. 195. Mündia jende bere
sortzepenaz plaiñuz ari diradienetarik da betherik [...], jende güzier beren minak bezala dütie eskelek eliza
borthetan, berenak jiner ta joailer dütie bederakatzen. Ib. 232. Hüme hen bederakatzia heben ezta nere ofizioa,
bena hetarik franko dütüt izentatüren. Ib. 199. Bizi gireno mündian gizonen khorpitzak hainbeste min ta
eritarzün dütiala non ezpeilizateke bederaka. Ib. 184.
bederatzi (V, G, AN, B, L, BN, Ae, Sal, S-no; Lcc, Mic, SP, Urt II 385, Lar, Añ, VocBN, Dv, H, Zam Voc),
beatzi (V-ger-m, G-azp-bet-goi-to, AN-gip-larr-ulz, BN-ad-ciz), bedaratzi (Ht VocGr, A HeH Voc), bedatzi
(V-ple, G-nav), bedeatzu (S), bederatzu (S, R; VocS, Gèze, Dv (S), H (S)), bederetzi (Lecl, Aizk (L), H (BN);
bederezi Arch ms. ap. DRA), bedetzi (AN-5vill), bedratzi (V-arr-arrig-ger-oroz-gip, G-azp-nav, AN-egüés-erroilzarb-larr-olza-ulz,
B, Ae, Sal; Lar, Dv), bedratzu (R; Dv (AN-mer)), bedritze (Deen 105), beieratzi, beratzi (Vm-och-gip,
G-azp), beraatzi (V-gip), bereetzi (AN-gip), bereratzi, beretzi, betzi (G-azp, AN-gip), medratxu.
Ref.: A (bederatzi, bederatzu, bedratzi); Bon-Ond 909; Lrq /bedeacü/; Lfn EJ 1952, 26-38; Lacombe ms.
(bedeatzu; ap. DRA); Iz Als (bedatzigaraiyán), ArOñ (beraatzi), R (bederatzu); Etxba Eib (bedratzi); ContR 515,
529; EAEL 163; Echaide Nav 354; Elexp Berg (beratzi). Nueve. ", nuyn" (1499) TAV 2.2.18.
"Nueve, " (1533) Ib. 3.2.4. "Bederatzi, nueve" (Tabla de numerales del s. XVI). FLV 2008, 296. "Neuf.
Bederatzia, le neuvième jour du mois; le neuf au jeu de cartes. Bederatzietan, les neuf fois [...]. Bederatziak
ethorri dire, [...] les neuf, tous les neuf (hommes) sont venus" Dv. "Bederatziko, qui est du neuvième jour.
Bederatziko ethorriko da, il viendra pour le neuf du mois" Ib. "De los numerales terminados en i, hay dos (bi y
bederatzi) que no reciben generalmente la r eufónica, y tres (sei, zazpi y zortzi) que la reciben en algunos
dialectos. Ordu biak; amabietan; bederatzietatik; seirak; zazpiretan; zortzi zortziretako joko dot etxea" A.
Tr. La forma más frecuente en la tradición literaria es bederatzi, usada en todos los dialectos salvo el suletino
(que emplea bederatzü). Las variantes con síncopa (ya en Leiçarraga) se documentan principalmente en textos
navarros, aunque desde fines del s. XIX se encuentran tbn. testimonios en autores vizcaínos. El resto (beatzi
sobre todo) no se atestigua sino en algún texto tardío (desde fines del s. XIX) de carácter popular, si
exceptuamos bederatz (empleado por Mendiburu, que tbn. usa bederatzi en alguna ocasión ) y beratzi, que
aparece al menos una vez en Guerrico (junto al más frecuente bederatzi) y es utilizado por Orixe en varias de sus
obras (Mi, Eus, QA y Aitork, al menos), junto al bederatzi de otras como SCruz o Tormes. En DFrec hay 130 ejs.
de bederatzi.
Otsaillak ditu hogei eta bedratzi egun. Lç Cal a 1v. Pekatu beniala bederatzi gauzagaz parkaetan
da. Bet 15. Bertzeren bekhatuak bertzeren direlarik gu ere ukiten gaituztenak dira bederatzi. Mat 31s. Bekatu
benialea barkatzen da bedratzi gauza ohen bates. Ber Doc 94r. Zoaz, eta galdegiozu emazte izorrari, ea
bederatzi hillabeteak bethez gero, eduki ahal dezakeien haurra sabelean. Ax 119 (V 78). Maiatzaren
bederatzian gaberdi izanen da, guarda nortean noroestean laurdenean denean. INav 160. Arla zerengatik etzuen
nai eman amartarik bat, kenzen dizkio Jainkoak bedratziak eta gelditzen da pobre. SermAN 7. Jaio zinanetik
bederatzi illabetez lenagokoa. Mb OtGai I 8. Bederatz aldiz joan zen Alemanira. Mb IArg I 196. Bederatz-urrun
hau egin diteke elkarri ditxezkon bederatz jai-igandez. Mb IArg II 267. Irurogei ta amabiei bezala Parisko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
452