Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
v. tbn. JesBih 451. Prop 1884, 120. Etcham 83. Mde Pr 166.
(Con comparativo). Obraren handitasunera eta dignitatera behatzenago duzularik ezen ez
translatazalearen inperfekzionetara eta xipitasunera. Lç Dedic * 7r. Behatuago behar diogu Iainkoari, eta haren
miserikordiari, etsaiei baiño. Ax 305 (V 203). Haurrak [...] behatzenago dio amari zigorrari baiño. Ib. 305 (V
203). Behatzenago baitute goiti zerura, ezen ez beheiti urak daramatzan lekura. SP Phil 245 (He 247 gehiago
behatzen). Zenbatez behatzenago / hanbatez Peillori zaio / legez iduritzenago, / bat hartu hemen ustean / hartu
bertzea izan dela ustekabean. Gy 13.
(Con subordinada, casi siempre interrogativa indirecta). Zeren iraganak iragan, azken finean nolako garen
behatzen du Iainkoak. Ax 460 (V 299). Ez beha ea liburua egin duenak hainitz edo guti dakienz. SP Imit I 5, 1.
Eztuzula ansiarik nor minzo den baina behazazu zer den errana. Ib. 5, 1. Behazazu zer hari den Iainkoa, eta zu
zer hari zaren. SP Phil 121 (He 124 konsiderazazu). Behatzekotz non doan. Arg DevB 38. Informa diten
badakitenez eta beha obratzen dutenez. CatLan 4. Anaia Juanes, beha zazu ez othe darotazun beharria josi.
Laph 242. Ai! Zein ez-deusa haizen / ene aldean hi! / Beha zak, to, zein naukan / handiagoa ni. Zby RIEV 1908,
771. Behazue! Diren bezalako nahasi tzarrek, zertan eta noraino sartzen duten sudurra! HU Zez 123. Beha zoin
pollit emaiten duten herriko etxeek. JE Bur 162. Behazu alabainan nola diren buruan sartzen bertze mintzai
guziak [...]. Lehen hitzak [...], amaren besoetan entzunaren ariaz ditu beharriak hartzen. Ib. 178. Beha, beha,
nor dugun hor! Ox 53. Aroztegia beha ez denez ederra: / Ondoan kantuz ari zaut suaren garra. Ib. 169. Gaixo
gizona, behazozue... nola dugun hor ikharan. Ib. 78. Behazak bada zerbeit lezaken / hiriko jaunen indarrak, /
langilerik ez izanez alfer / gelditzen balire lurrak!! Ib. 139. Beha behin zer gertatu zitzaidan. FIr 189.
Eltzairuzko soka moztugabe eraman bear baida, beazue nolaz. Bi mila berga luze duelako, amalau mando
lerroka bear dituzte. Ib. 135. Beha nere zorigaitza bezalakorik baden. Iratz 63. Ez dik ofizioa behatu behar,
bainan zer emaiten duen. Larz Iru 66. Gogoan zuenerat heltzeko, beha zertarat atrebitu zen. "Voici ce". Ardoy
SFran 187. Beha ez dezazuen zuen indarra bila jenden estimuan. Ib. 302. Beha zer zuten gogoan hartu! "Voyez
ce qu'ils imaginèrent!". Ib. 249.
3. (Dv). (Con dat.). Concernir. "Hau zuri behatzen zaitzu, ceci vous concerne" Dv. "Ez sar behatzen
etzaizkitzun gauzetan, ne vous mêlez point de ce qui ne vous regarde pas" Ib. "(Intrans.) 4. regarder, concerner"
H, que cita el ej. de Gy. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Materre (que es el único que
emplea aux. trans.). Los últimos ejs. son de comienzos del s. XX.
Eta nola hirur berthute hek [...] Iainkoari behatzen baitiote, eta haren alderat enplegatzen baitira, hargatik
deitzen dira Theologalak. Mat 141. Erresumako kanpoko ontasunari beha zekion okasionerik etzuen utzten, hura
hartu, ordenatu eta behar zen burura erneki ekharri gabe. SP Phil 540s. Erresumako onari behatzen zitzaizkon
egiñbidetarik bat ere ez zuen uzten agudoki exekutatu gabe. He Phil 548s. Ez dute, horrengatik, eginen
kongregazione bat bera baizen [...] exerzizio publikoei eta indulientziei behatzen diren gauza guzientzat. JesBih
404s. Kargudunek irakurtuko dituzte bertzalde, bere eginbidei behatzen zaizkoten beheragoko erregelak. Ib. 412.
Komeniago da debozione huni behatzen zaizkon exerzizio sainduak egin ditan Elizan, bertze fidelekin baltsan.
MarIl 13. Eta gauden probidentziaren manuetara gure bizteari behatzen zaizkon gauza guzietan. Jaur 368.
Horrek markatzen dauku nola behar den gure arima laxatu eta desamarratu sentsuei behatzen zaioten
gauzetarik eta altxatu gorphutzeko traba guziez gorago. Ib. 165. Munduko gauza guziak / aldebat ditut utziak: /
Hemen iraganetarik / ez zait ya behatzen deusik. Gy 26. Bainan hori da gauza bat niri bezala bertze anhitzer
behatzen zaiotena; horri eratxia zaio anhitz arimen salbamendua. Laph 115. Lihoari behatzen ziren lan guziak,
salbu ereitea, emazteak eginak ziren. Elsb LehE 17 (ap. DRA). Ez ditut oraino aiphatu gure ohikuntza
arruntenak beizik, kanpoari eta gorphutzari behatzen direnak beizik. Arb Igand 47. Berthute Theologalak dire
Jainkoari berari xuxen behatzen direnak. CatJauf 92. Huna beraz Mongolian, Si-wan-tzen-ko herritarreri
behatzen zaizkoten xehetasun zenbeit. Prop 1911, 146 (ap. DRA).
4. (Part. en función de adj.). Mirado, atento. Obedantzan izenian galtho egin zereioan, zer zen haren
agerindearen kondaira. Engebert zen gizon astüna ta aipatzen zianetan net behatia. Egiat 179 (el ed. traduce
"zeharo aditua").
- BEHATU GAITZETAKO. (Con alativo). Poco dado (a), no inclinado (a). Bearnoko herria [...] behin berze
erran ahal daitenik batre bezain Iainkoaren hitzaren rezebitzera behatu gaitzetako eta rebelerakutsi izanik [...],
mansotu eta ematu izan da. "Farouche & rebelle". Lç Dedic * 5v.
2 behatu (bea- Lcc, Mic, Lar, A). Enterrar. "Desenterrar, beatua atera", "desenterramiento, beatua ateraitea"
Lcc. "Enterrar los difuntos, obiratu, obian sartu, ehortzi, beatu" Lar. Cf. behetu. Tr. Atestiguado en textos
vizcaínos de los ss. XVI y XVII; posteriormente sólo se encuentra en la doctrina en dialecto vizcaíno de
Cardaberaz, quien, como es sabido, conocía bien la de Capanaga. --Asko dago, onak dirianik. --Egia da,
beaturik dagozanak. --Or[r]elan esan gure dau emaztea dala ona beaturik dagoan orduan. Mic 13v. Izan zan
kruzifikadua, ila eta beatua. Cap 6. Zazpigarrena, ilak beatutea. Ib. (ed. 1893), 14. Izan zan kruzifikadua, illa ta
beatua. Cb CatV 6. Zazpigarrena, illak beatu edo enter[r]aetea. Ib. 46. Hay un ej. más, si bien dudoso, en
EgiaK 89: el orig. dice Zegaiti ekusen Almiranteak / izerdiz balziturik, / beaturik oeak, / onra emaiterren
Almirantea / egiten aginetan dau / zurezat oea; pero parece que vendría mejor leer ukaturik , teniendo en
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
429