Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
v. tbn. ChantP 8. CatS V. Etcham 227.
2. (AN, L, BN, S, R-uzt ap. A; SP, Ht VocGr, Lar, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Dv, H). Ref.: A; AtSac 38; Satr
VocP (begiratu); Gte Erd 48. (Trans.). Mirar, contemplar; atender, prestar atención; considerar, tener en cuenta.
"Regarder. So egitea, mirar, catar, arrostrar" SP. "Mirar, begiratu, beatu, miratu" Lar. "Míralo, beaezak,
beazazu; míralos, beaitzak, beaitzatzu" Ib. "Ponderar, pensar con cuidado, ongi beatu" Ib. "Beha, appel par un
individu pour qu'on lui porte attention" VocBN. "Behatuz, considérant que, attendu que" Dv. "Behatuz
oharkabeko huts bat dela hori, considérant que c'est là une faute d'inadvertance" Ib. "Behaturik ene behar
handiari, ayant égard à ma grande misère" Ib. "Zure semearen merezimendueri behatuz, en considération des
mérites" Ib. "(L, BN, S); trans.; 1. regarder, jeter les yeux sur un objet. 2. considérer, voir de bon œil. Iaunak
ungi behatua, 'qui jouit des regards favorables, bien vu, du Seigneur' (EZ Man). 3. beha, regardez, voyez" H.
"Beha (L, BN, S), ¡mira!, ¡atiende! (exclamación)" A (c. BEHA EDU- s.v. beha). v. begiratu.
Tr. Propio de la tradición septentrional no suletina (Leiçarraga --Decl a) 7v-- da so egitia como equivalente
suletino de behatzea; cf. tbn. infra Ax 17); documentado tbn. en textos navarros (de Muruzábal, Roncesvalles,
Roncal). Aunque escasamente, es empleado tbn. por algún autor meridional, como Iztueta u Orixe. En DFrec
hay 13 ejs., 9 de ellos septentrionales. Suele ir acompañado de dativo o alativo: sólo Leiçarraga emplea el alativo
en todos los casos; en el resto lo más frecuente es el dat., no usándose el alativo con nombres o pronombres
personales (sólo hemos encontrado un ej. en Arradoy) y quedando limitado sobre todo a nombres de lugar. Hay
tbn. algún ej. con absoluto (en Axular, CatLav, J.B. Elizamburu, Iratzeder, etc.), y con inesivo en Pouvreau y en
MarIl.
Gure othoitzak [...] enzunen dituála, ez gure dignitatea eta merezimendua konsideratuz, baina Iesus Krist [...]
Ararteko ordenatu draukunaren izenera eta merezimendura behatuz. Lç Ins A 5r. Behezak bada, Iauna, Krist
eurearen begithartera, eta ez guregana. Ib. 6v. Othoi, behatu eure miserikordiazko begiaz hire egiaren alde
trabaillatzen diradenetara. Ib. 7r. Orduan itzulirik Iaunak Pierrisganat beha zezan: eta orhoit zedin Pierris
Iaunaren hitzaz. Lç Lc 22, 61 (Dv begiratu zioen). Majistruá, othoitz egiten drauat beha-ezak ene semeaganát:
ezen haur bera baizen eztiat. Ib. 9, 38. Gero beha nezan ireki ukhan zuenean seigarren zigulua, eta huná, lur
ikharatze handibat egin zedin. Lç Apoc 6, 12. Beha diazaguzu zeure pietatezko begiez. Mat 333. Ni naiz [...]
eman zenerauzkidan ontasunak munduko plazeren ondoan nenbilala aitzin-gibel behatu gabe gastatu ditudana.
Ib. 224s. Sinhestea aski eztuk, non eztuen obratzen, / ezen Iaunak obrara dik gehienik behatzen. EZ Man I 9.
Iaunak behatzen darotzu Aita onaren begiaz / ezen gozarazi nahi zaitu bere gloriaz. Ib. 124. Zeren dukezun
zerutik lur baxora behatu (Ps 101). EZ Eliç 336. Iadanik bere lekhu gora hartarik behatu du: Iaunak zerutik
lurrera behatu du. Harb 343. Gezurrari garraizka; hunela iguzkiari hedoipetik behatzen diogu. Ib. 229. Batak
erraiten du behatzea, eta bertzeak so egitea. Ax 17 (V 8). Dabitek behatu zioen behar etzen emazteari, eta
handik egiteko handitan erori zen. Ib. 391 (V 256). Desonheski behatzea, eritzeko seiñalea da, baiña ukitzea
hiltzekoa. Ib. 418 (V 271). Berak ezpaitzuen edaten, begi gaitzez behatzen zerauen, arnora emanak ziren guztiei.
Ib. 406 (V 265). Zeren Iainkoak behatzen badu ere iragaiten dugun pena, ordea areago behatzen du hartako
borondatera. Ib. 159 (V 106). Pontu hunetan, nahi nuke iben bazinitza begiak, huni beha baziniazo, haur
konsidera bazeneza. Ib. 598 (V 385). Dagigun ongi, eta eztezagula beha nori. Ib. 224 (V 149). Iragaitzaz bezala
lurreko gauza guziak behatzekoak dire. SP Imit II 1, 4. Behatzen baderautazu berehala azkartzen naiz eta
bozkario berri batez bethetzen. SP Imit III 8, 1. Lehen behatu behar diozu bertzeen probetxuari, ezen ez zure
debozioneari eta gogoari. SP Imit IV 10, 7. Sekulan haren Itsas-orratzak eztu behatuko bere izar ederrera eta
polora baizen. SP Phil 470s (He 477 ez da itzuliko). Behazak zerura. Ib. 544. Indazu endelegamendua, eta
behatuko diot zure legeari, eta hura begiratuko dut ene bihotz guziaz. Ib. 100 (He 102 miratuko). Akzione batek
ehun begitarte ahal balitu, behatu behar zaio ederrenean. Ib. 347 (He 349 ederren duen aldera behar zaio
behatu).
(s. XVIII) Interpretak behar dio behatu perpausaren sentsuari. ES 130 Errespetu gehiagorekin behatzen
diotela. Ib. 149. Azkeneko oren hura ethortzen denean, bertze gisaz behatuko bide diozu zure bizitze iraganari.
Ch I 23, 3. Hark eztio behatzen kanpoari baizen, hau berriz barrenera dago beira. Ch III 31, 5. Behar darotazu
beraz gauza guzietan behatu gauza guzien xede prinzipalari bezala. Ib. 9, 1. Guk irakurtzen dugun debozionezko
liburua beha dezagun gure instruitzera Zerutik igorria baliz bezala. CatLav 351 (V 170). Egon behar gara
eskuak juntaturik, eta burua itzulirik Kofesorari bisaiara behatu gabe. Ib. 292 (V 146). Egiten baitzituzten
othurunza alfer batzuek, zeinetan karitatea ez baitzen gehiago behatua eta begiratua. Ib. 153 (V 77). Zeiñei
guziek ikhararekin behatzen baitiote, gorphutza [...] zaurtzen duten gauza batzuei bezala. He Gudu 151. Hark
berriz aingeruari behatu eta iziturik erran zioen: Zer da Jauna? He Act 10, 4 (Lç begiak harenganat
xuxendurik, TB izanez begiak baratuak haren gainean, Dv aingeruari begiratzean, Ol arengana begi begira,
Ker aregana begira begira-jarririk). Nork beatu dezake [...] baldin asko personeen biotzetan (biotzak)
balituskete begiyak ekusteko nor amatzen duten, ez lirakela izango aien amorioaren jirak aiñ andiyak
(Muruzábal, 1761). ETZ 118. Behatu diot artha handirekin, eta ezagutu dut etzela nere umea. Lg I 327.
Salomonek izan zituen zazpi ehun emazte [...]; bertze alde, hirur ehun konkubina edo presuna emazteen ointsuan
behatuak zirenak. Ib. 336. Gizonek axaletik behatzen ziotela; bainan hark ikhusten zuela bihotzaren zola. Ib.
274. Oxala Pilatus bakharra balitz Jainkoari baino munduari hobeki behatzen dioena! Lg II 273s. Behatu zuten
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
427