Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ti, viejo árbol". Ldi BB 102. Orregatik [...] sendagile egin diat, iñortzaz beartu gabe ta bere lan utsarekin bizi
dedin. ABar Goi 23. Goldearen eskea zala, txala eri zutela, maillu batez beartuta zegola, eiza edo peria zela ta.
Etxde JJ 109. Jaungoikoak bakarrik daki senar on batez zeñen bearturik dagon gure alaba. Ib. 86. Nork zakik,
egun batez, ez garen holako ofizio batez behartuko, bizitzekotz? Larz Iru 68.
(Con -gana). Gizona gizonengana beartzen dala esan oi da eta ala izan ere. Ni beartu naiz beintzat Yabenengana
[...] nere liburu berri oni solfeoa jartzeko. Uzt Sas 23s. Zestuan sendagille egon zanean, ezagunpide
aundia zuan Martiñek. Aizarnan iñor beartzen bazan sendagillearengana, Martiñ an joango zan bere billa. Ib.
340.
(Tras sust. en caso absoluto). Argi behartzen banaiz, ez nau Jainkoak ilhunbean utziko. Laph 158. Gizon
nekazaria / laister oi da zaartu, / tankera itxusia / gorputzak artu, / [...] oituraz zabartu, / laguntza beartu, /
bizitzen aspertu. And AUzta 135s.
5. (Intrans. con dat.; con participio). Tener que. v. behar izan (2). Tr. Atestiguado primeramente en textos
suletinos y en Lopez, en el s. XX se documenta tbn. en autores bajo-navarros e incluso en algún labortano como
Zerbitzari. Pouvreau trae goan behartzea (sin trad.) s.v. behar. Bestetzaz ihardesteko beharrik eztuzu, bena
zihauren khontiak behartüren zaitzü eman. Mst III 24, 1 (Ch kontu eman beharko duzu). Jinkoari gizon egin
behartu zako. AR (ap. H). Ene adiskidebat etsaia zen ustin / eta eni behartü, berriz ihes egin. 'Et il me fallut fuir
à nouveau'. Etch 184. Zunbat ere etxeko jaun gehiago botiguan sarthüko beitira, hanbat ere gütiago bakhotxari
eman behartüren zaio. Ip Dial 67 (Dv beharko du). Eztüzü zük bestetzaz ihardetsi beharrik, bena zihaurtzaz
khuntü eman behartüren zaizü. Ip Imit III 24, 1 (Pi erantzun bearko dozu). Azkenean, amor eman behartu
zitzaion Lohilakat gaizoari. Barb Sup 149. Bizpahiru egunez ohean egon ere behartu zitzautan, sukarrak
erretzen ninduela. Ib. 28. Bidarrin bortz urthez beretarik eginik, joan behartu zitzaion Heletarat. Ox 192. Egun
batez, muthiko gazteskoa nintzelarik oraino, jauregirat joan behartu nintzaion. JE Ber 34. Handik ezin atheraz,
han egon behartu zitzaioten arrats arte. "Il leur fallut y rester jusqu'au soir". Barb Leg 61. Geroztik buru-has
ibili behartu zitzaioten. Lf Murtuts 6. Zorigaitzez, aski gazterik pilotari adios erran behartu zitzaion. Zerb Azk
115. --Eskola poxi bat baduzu? --Breveta. Orduan etxean sartu behartu zautan, aita eriturik, arrebaren lagun.
JEtchep 94. Japoniatik ihesi joan behartu zaiola, nehork xuxen ez dakien zerbait han egin ondoan. "Il lui a fallu
s'enfuir". Ardoy SFran 200. Bainan haizea ez baitzuen alde, egon behartu zitzaion hiruzpalau ilabetez. "Il dut
demeurer". Ib. 185. Aita galdu ginuen arte [...] artzaintza izan zen ene lan nagusia; handik goiti, hargatik,
denetarik zerbait egin behartu zitzautan. Xa Odol 29.
6. (BN-lab ap. A; Añ, Dv, H). Torcer(se) (un miembro). "Donner une entorse. Behartu du besoa, il s'est donné
une entorse au bras" Dv. "Prendre, se donner une foulure. Zangoa behartu du" H. "Hacerse daño a consecuencia
de un esfuerzo. Zangoa behartu, hacerse daño en la pierna" A. Jesusen ministroak egin behar izatu zuen oinez
gainerako bidea, nahiz behartu zuen zangoa bere eroriko hartan. Jnn SBi 158. Ikhusi ditut, aldi bat baino
gehiagotan [...], hezur-xuxentzaleak zain behartu batzu tanpez sendatzen. JE Bur 195. Auzo bat edo biga,
behartuaren atxikitzerat ekarrarazirik, garrasia bat edo bertze goiti beheiti, begiak hesteko artean, beren zango
besoak xuxentzen ziozkaten Aitaxok. Barb Sup 171s.
Hacer pasarse de rosca (un tornillo). "Tornilloa behartu" (G-bet). v. 4 ixo.
(Fig.). Berez bezala dator horrexegatik, ezer behartu eta bihurritu gabe, Urte-giro haiek eta Egunkari hau
elkarrekin berdintzea. MIH 300.
7. Forzar, hacer trabajar al máximo. "Izpiritua behartuz egiten dira asmurik ederrenak, c'est en s'ingéniant
qu'on fait les plus belles inventions" Dv. "Motorra / makina behartu" (G-bet). Zerén gorpútza laneán
enpleatzendén bitárteo, baitagóke arima okupátzen Jangoikoabaitan, espeziálki zenbáit lán jeneroetán diskúrsoa
guti bearzendutenetán. LE Prog 96. Camborat igorri zutenean, boza kasik galdua zuen, sobera beharturik. HU
Aurp 117. Bear baña odol geiago gelditzen da biotzaren barruan eziñ irtenik zañetara, eta orduan lan au egiten
beartutzen da biotza bear baña geiago. Aran-Bago ManMed 260. Oen garunak eta oen zaiñ zuriak daude
geldirik, gertatzen ez dan bezela beste onenbeste zaiñ gorri eta biotzarekin, bada oek asko beartzen ditu
indarreko lanean ari bear duanak. Ib. 267.
"Se donner de la fatigue. Lanean behartzen du bere burua, il se donne trop de fatigue au travail" Ib. "Ez du
deusetara behartu nahi bere burua, il ne veut s'appliquer à rien" Ib. "Ez du bere burua agitz beartzen (AN-
5vill)" Gte Erd 70 (V-gip, G-azp, AN-gip asko nekatzen). An zebillela izandu zuen / tokamentu bat aundiya, /
lanian asko biartu gabe / izan da orren Indiya. Tx B II 46.
8. Forzar (una puerta, ventana, etc.). "Atea behartu" (G-bet). v. bortxatu (4). Nikanorren gudutaldea dorrea
hartzeko zorian zegoen; atariko atea behartzen ari ziren, eta ateei su eman eta erretzeko agindua zuten. BiblE 2
Mach 14, 41.
behartxo, biartxu. 1. (Dim. de behar). Pequeño trabajo. Orraitio, gaubetan euren beartxoak eiten ba ei
ekien, goldaketan ei zirean mutilek. Akes Ipiña 31. Emen dakarret biartxu bat: Zorro au gogortxuegi iagok eta
min emoten iautsok astoari. Ia iru-lau maillukada emoten deutsakazan. Bilbao IpuiB 34.
2. "Beartxu, loi, eufemismo de caca" A Apend.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
423