Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
galdu direnak, hanitzak badakigu ibili direla nekez, gogoetatuak, sakela goizegi beharturik. JE Bur 208. Etxia
asko biartu gabe / sobratu dezu dotia. Tx B I 171. Galdezka omen zebiltzan / mixerikorditik ateratako / aitonen
bat ote nintzan; / toki ederra omen da baño / ni ez naiz biartu izan. Ib. 217. [Malkoak] Iainkoaren doai diranean
ere, ugari xamar baldin badatoz, ez dira aietan ordu asko irauteko, gorputza beartzen baitute. Or QA 146.
(Lar, Añ). (Part. en función de adj.). "Necesitado", "indigente", "menesteroso", "pobre" Lar y Añ. v. behartsu.
Gaur Betlengo estalpe / beartu batean / gure Jesus maitea / dago trosa artean. Echag 38. Erriko umezurz ta
donzailla beartuai urteoro emateko utzi zituen laureun dukat. Izt C 452. Ogei ta lau oatze Erri bereko gaixo ta
eri beartuentzako. Ib. 503. Guraso beartuen semea, bañan odolgarbikoena. Ib. 488. Ontasunez beartua, Iñigo.
'De bondad pobre'. Aran SIgn 105 (en la rúbrica de una carta). Leku oietan geienak biartubak edo diru eskasak
izanik, argiak eta azkarrak ateratzen dirala. Sor Bar 83. Iguzu larre beartuentzat / zure errukiaren euri. SMitx
Aranz 53.
3. (H). (Intrans., con dat.). Ser necesario, ser preciso, ser forzoso. "(Intrans.) Avoir besoin" H. v. behar izan.
Eskriba zatzu ene hitzak zure bihotzean, eta maiz gogoan erabill zatzu, behartuko zaizkitzu tentazioneko
denboran. "Erunt [...] necessaria". Ch III 3, 5 (Leon ontsa behartuko baitzaizkitzu; Leon Imit III 3, 4. SP hein
behar handia izanen duzu, Mst mengua handia ükhenen düzü, Ip beharra ükhenen düzü, Ol oso bearrak izango
dituzu). Beelzebuten laguntza behartzen zitzaioela etsai gaixtoak gorphutzetarik khentzeko eta bertze mirakuillu
guzien obratzekotzat (Mt 12, 24). Lg II 268 (Dv Beelzebubez [...] baizik ez ditu debruak iraizten). Iruñarat jo
zuen bere soldadoekin, hiriaren Espainari kentzeko xedetan; bainan jin-bidetik itzultzea behartu zitzaion, ederki
zafratua izanik. JE Ber 27. Bertze aldi batez Iruñako liburutegien ikhertzea behartuko zait nihauri. Ib. 33. Xeheki
ikuskatzekoa litake halaber kapera guzia [...]. Bainan arthaldeño bati bezala bere artzainaren ondotik, igaitea
behartzen zaiku hirugarren estairat. Ib. 60s. Etzitzazkon ainitz egun behartu, nehork asmatua etzuen oldar
hortan Iruñerat heltzeko eta hiri nausiaren hartzeko. "Il ne lui fallut pas beaucoup de jours". Ardoy SFran 49.
(Con -tzera). Are baldin hirekin hiltzera behar badakit ere, ez aut ukhaturen. "Quand même il me faudrait
mourir avec toi". Lç Mt 26, 35 (TB hil behar banintz ere zurekin; cf. Lç Mc 14, 31 baldin hirekin hil behar banu
ere, ezaut ukhaturen).
(Dv, H). Ser útil, valer. "Moltsa hazkar badu, behartuko zaio, s'il a bonne bourse, bien lui vaudra" Dv.
"Behartu zaio, moltsa hazkar baitzuen, bien lui a valu, ou il a été heureux d'avoir bonne bourse" Ib. "Valoir, être
profitable" H. "Ihes egiten baduk, behartuko zauk. "Si tu prends la fuite, cela te vaudra" Ib. Behartu ere
zitzaion eriari adixkide onaren kontseilua. HU Aurp 178. Fededuna baitzen, eta diotenaz, fedezko eginbideari
jarraikia, behartu zaioke zen bezalakoa izaitea, Jainkoaren aitzinean agertzeko. Ib. 74.
4. (Urt IV 236, VocS, Lar, Añ, H, VocB). (Intrans.). Hacerse necesitado, sentir necesidad. "Carere, ez izatu,
behartu, eskas vel falta izatea" Urt IV 236. "Nécessiter" VocS. "(Hacerse así) necesitado [se refiere a "(de nadie)
necesita"], beartu" Lar y Añ. "(Intrans.) Avoir besoin, devoir" H. Cf. behar izan (3).
Maiz biluzten eta erabiltzen den ezpata, prest da, manukor da. Baiña gutitan dabillana, zokhoan datzana,
herdoiltzen da [...]. Halako moldez non gero behartzen zarenean, ez atheraz zabilzala, etsaiak zutzaz nahi duena
egin baitezake. Ax 540 (V 347). Horra ehun Luis: goardazkitzu behartzen zareneko. Gy 80. Zuzaz akordatzen
naiz / orduen batzuetan, / beartzen naizenean / nere pausoetan. Xe 161. Birjiñak errespuesta: / "Ondo otza zera,
/ ezpadezu nai etorri / ni bisitatzera, / zeñek lagunduko dizu / beartzen bazera?". PE 107. Behartzen ahal zen
lagüngoen emaitiagatik [...] joan zen lehia handirekin Nazaretherik Hebronera Elizabethen ikhustera. Ip Hil
77s. Haren izena badakigu sekulan behartzen balin bagira. StPierre 34. Berak ez badu ere izanen herririk, /
Behartuko denean nun pausa geldirik. Ox 68. Eseri-alki ederrak eta / beste gauza bat on-ona: / ezertarako
biartzen bada / kotxe bakoitzak komona. Tx B II 115. An daude beti laguntzeko prest / iñor beartzen danean.
Basarri 12. Gu beartu ezkero, itsasoan ere ez litzake urik (AN-larr). Inza NaEsZarr 425.
(Con gen.). "Elkharren behartzen dira, ils ont besoin l'un de l'autre" SP. "Ene behartzen bazare" Ib. "Ene
serbitzuaren behartzen bazare" Ib. Ea haren faboreen / Noiz behartuko garen. EZ Eliç 373. Zeren ezterrakete
elkharrez ongirik, itxurapenez edo baizen: obretan ere elkharren behartzen eta meneratzen direnean, elkharri
ahalez heltzen zaitza. Ax 324s (V 215). Haren alde eta fabore erakutsi zarenean, baduzu esperantza, zerorri ere
hura, haren behartzen zarenean, helduko eta lagunduko zaitzula. Ib. 451 (V 294). Ene beharzen bazara, /
Eskunean naizate. Hm 148. Baldin ugatzean dithiarekin edan zuen hitzkuntzaz bertzerik ez badaki, gauza segura
da, hogoi egunen bidean bertze herrietako hitzkuntzen behartu gabe, ezin dohakela. ES 391. Egun guztiaz
ikhusten dugun gauza da, zenbat aldiz bertzeren hitzkuntzen behartzen garen. Ib. 391. Baña aror non idoroten
dirian beste bein mirari barrien bearturik, igaroteko Ibai zabala. Añ LoraS 6. Hemen ez dakigu, zer
laguntzaren behartuko giren; ez baitakigu oraino xuxen, nor, non, noren kontra den agertuko boz galdez. HU
Zez 140.
(Con instr.). Nihork sekula sinhetsi lukia / arrathoaz lehoa dela behartu? "Qu'un lion d'un rat eût affaire?".
Arch Fab 105. Noiz-eta-ere haziaren aldatzeaz behartuko baitzare, hauta zazu bethi ogi ederrean. Dv Lab 47.
Goazen Madrillera baezpaare. Errege gaixo dago ta akaso beartuko dira gutzaz eta (G-to). JMB Mund III 35.
Arrotzez batere behartu gabe, gurez gure, gizonik aski badugu Eskual-Herrian. Barb Sup VI. Iñor ezertaz
biartzen bada / Donostiyara Madritik, / izugarrizko adelantua / jarriya dago Nortetik. Tx B II 114. Azkenik,
beartu duk zuaitz zarraz ere, / yauregi bat eraikitzeko zutikako ta abe... "Sintió la necesidad de tenerte también a
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
422