Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
v. tbn. Beharturik: Legaz 18. Inza Azalp 11. KIkV 5. Ir YKBiz 23. Eguzk GizAuz 180. Vill Jaink 88.
Behartuta (biartuta): EusJok II 67. Tx B I 34. Enb 42. Zait Sof 120. Anab Aprika 95.
Behartua (-tuak, etc.): Añ GGero 301. Aran SIgn 105. Ud 72. KIkG 77. KIkV 36. Inza Azalp 101. Ir YKBiz 266.
Eguzk GizAuz 27. Munita 30. Or Aitork 96. Basarri 183. Zait Plat 144. Vill Jaink 101. Uzt Sas 339. Berron
Kijote 121.
(S ap. Lrq; Dv, H, Lh). Requerir, solicitar. "Demander un service" Dv. "Gizon horrek behartzen ditu bere
ezagun guziak, [il] demande des services à toutes ses connaissances" Ib.
"Intéresser quelqu'un en sa faveur, avoir recours à quelqu'un pour une faveur" H. "Demander à quelqu'un une
faveur, un service" Ib. "Requérir, enrôler" Lh. "Janartorak behartü nizü (S-saug), monsieur le curé m'a requis
(pour un travail)" Ib. Zerori zaitut Iaunaren othoiztera behartzen. EZ Man II 31 (H traduce: 'C'est vous même
que je sollicite de prier (pour moi) le Seigneur'). Nor da euskal-herrian aldez edo moldez, zordun eta obligatu
etzaitzunik? Behartu eta enplegatu etzaituenik? Eta baliatu etzaitzanik? Ax 5 (V 2). Eztela egundaiño, Iauna
baithan fidatu denik galdu, eta ez bere beharrean, behar den bidean, hura behartu duenik, bere behar duena
gabe, gelditu. Ib. 128 (V 85). Iarraitunik izan eztuena, mandaturik edo salhorik egin etzaikana, nehork ernatu,
orhoitu eta behartu eztuena, erran ahal diteke segurki bere ohorean dagoela, eztela erori. Ib. 350 (V 232, que
traduce 'forzado'). Leihor hek hagitz dire arrasoak eta planak zeiñetan ezpaita posible leihorrik ezagutzea ungi
non eztuzun txalupa leihorrat egorzen edo behartu hura ezagutuko dubenak. INav 134. Ezen Jaun bat eta bera
da guziena, hura behartzen duten guzientzat aberats dena. He Rom 10, 12 (Lç inbokatu, Dv, Ker, IBk, IBe, Bibl
dei egin, Ol oles egin). Hanbat eta hunenbat behartu zuen Samson, egun osoz, bere nigarrez eta lausenguez, non
azkenean amoratu baitzuen eta erakharri egiaz mintzatzerat. Lg I 233. Errege nekhez eman zen hartan; ordean
Absalonek hunenbat behartu zuen, non utzi baitzuen Amnon bertze printze guziekin bazkari hartarat. Ib. 309. Ez
da egundaino, haren baithan fidatu denik, galdu; eta ez, hura behartu duenik, laguntza gabe gelditu. Brtc 250
(Dv traduce 'jamais aucun de ceux qui ont eu recours à lui, n'est resté sans recours'). Anderia, jaun hunek gu
behartu gitizu, / huna jiteko pena / otoi, nahi genon hartu. AstLas 25. Zenbat aldiz ezkare halako asko
phonduren gainean behartuak izan, dela Jainkoaz beraz, guri bihotzerat mintzatuz, dela gure kofesorez? Dh
216. Baldin haserregoak, onthasungoseak edo sentsuzko atseginetarako jaidurak behartzen bazaituzte, beha
izarrari, othoitz Mariari. Ib. 268. Onthasunketarik eztutenak entseiatu behar dire, oneski ta nihor behartu gabe
bere bizia kharraiatzeko ahaletan ezartzerat bere buruak. Ib. 72. Etxekoandrea sartu zitzaion, onez edo gaitzez
berea egiteko asmoan. Beste aldietan bezala beartu zuen; baña Jose, osotoro izuturik, igesi irten zan. Lard 52.
Guzien-buru, burjesa, aitoren-semea eta errege bera laborariak hazten ditu; eta guziek behartzen duten ofizioa
baino ohoragarriagorik ez daite. Dv Lab 7. Zure Jainko Jauna ez duzu frogapenez behartuko Dv Mt 4, 7 (Lç
tentatu). [Yainkoak] badakitza gure beharrak, ez diotzagu erakusten ez dakitzalakoan, bainan behartzen
baikaituzte eta erakusten baiteraukute haren meneko garela. Hb Egia 34. Berak biartu ninduben eta / orain
berak despedira, / zenbait neskatxa askoren berri / jakin zaliak oi dira. PE 57. Guhauren burua behar baginu
ere behartu bertzeengatik, gure eginbidea da legeak boz egunetan elgarri buruz emaiten daukun indarra,
elgarren onetan balia dezagun. HU Zez 139. Biartu nuan eta / eman zian itza, / esanaz: "Beste danak / alperrik
dabilltza, / zuk daukazu nere / zarrallaren giltza". Tx B II 161. Urrezko erlojuba omen zaukan / bere kate eta
guzi; / erretratorik ez diñat / juan zan ezkero ikusi, / baña egingo diyodana den / biartzen banau ez utzi. Ib. 43.
Eta, agindu au zeiñek ematen dizun jakin nai baduzu, orrela benetan beartuago gelditzearren, jakin zazu-ba Don
Kijote Mantxako adoretsua naizela. Berron Kijote 61.
Poner a prueba. "Ez baduzu sinhetsi nahi ene errana, behar nezazu, mettez-moi à l'épreuve" Dv.
Otsoak eta harzak izigarriago dire, dudarik gabe, uliak baiño: bizkitartean uliak nekhagarriagoak dire eta
gehiago dute beharzen gure pasienzia. "Les loups et les ours [...] n'exercent pas tant notre patience". He Phil
457 (SP 452s gure pazienzia asaldatzen, unhatzen eta frogatzen).
"Berri horrek behartzen dio gogoa, [il] donne de l'inquietude à son esprit" Ib. "Aspaldian behartua daduka
ene gogoa, il tient mon esprit dans l'inquiétude" Ib.
Violar, forzar (sexualmente). "(V-ger), bortxatu" HErot. Erraldoitzarren batek ez beartzera, oso-osorik
amak egin-ta bezelaxe, illobira joandako neskarik izan izandu bait da. "Si no era que [...] algún descomunal
gigante las forzaba". Berron Kijote 108.
2. (L-ain, BN, S ap. A; Lar, Añ, VocBN, Dv, H, Foix ap. Lh). Empobrecer(se); debilitar(se). "Empobrecer" Lar
y Añ. "(Quien pobreza tiene, de sus deudos es) desdén, ez aitarik deu, ez aiderik, dagoanak bearturik" Lar.
"S'appauvrir" Dv. "Ontsa zen lehen, behartua da geroztik, il était bien autrefois, depuis lors il est devenu
nécessiteux" Ib. "Se réduire au besoin" VocBN. "Hacerse menesteroso, reducirse a la pobreza" A. Cf.
indarbehartu. Guzietan aflijitzen gara, baina ez hertsen: behartzen gara, baina ez utziten. "Étant en
indigence". Lç 2 Cor 4, 8. Eritasunek eta bertze gaitzek gure gorphutza behartzen dutenean. 'Cuando las
enfermedades y otros males constriñen a nuestro cuerpo'. CatLav 397 (V 191). Ordean ihesi lasterkatzeak
behartu zituen haren indarrak, eta etzan behar izan zen lurrean. Lg I 203. Zer balio dau [...] esatea ao gozo
laban bategaz bearturik ta premiñaturik dagoan bati: ea, zoaz, berotu zaite, erremedia zaite, ezerbere emoten
ezpadeutsazue? Añ LoraS 64. Ume hainitz egin duen ahardiari hazkarkiago ematen zaio jatera, ez bazaio
zenbait ume khentzen. Handizki behartzen da. Dv Lab 283s. Bide labur hortan gutiak baldin badira orai artio
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
421