Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beartsu, eta beartsuena txit aberats beñgoan egin litzake. Arr GB 136. Aitak ematen ziozkan urrezko apaindurak
beartsuen artean zabaldu oi zituen. Ib. 6s. Nere erriko neskame eta serbitzaririk beartsuenak ere nik baño
aisago daramate denbora. Ib. 67. Urrengoan, beartsu bati bere janzi eta apainduriya ederrak eman ziozkan.
Aran SIgn 19. Pobretegietan pobrerik beartsuenaren eran, baztertuta, purrustatua ta utziya. 'Como pobre entre
los pobres'. Ib. 111. Emaztea det osoro prestua, / erremediatzeko beti beartsua. AB AmaE 408. Zeruko Errege
azaldu zan lurrian (pobre) biartsu, eta au gure amorioz. Bv AsL 82. Diru guziya eman zien eskale ta biartsuai.
Ib. 60. Amoriuaren indarrak gidatuko zituala [...] jenderik biartsuenak arkitzen ziran tokitara. Ib. 163. Zuazi,
saldu zazu dezun guziya eta emaiezu beartsuai. Ib. 60. Etxola batean jaio, beartsuen artean beartsu. Ant JesBi
93. Guzi hura zurgiñ edo arotz beartsu baten semetzat iduki zezaten. Arr May 117. Daukazan ondasun guztiak
euskaldun beartsu edo txiroentzat geldituko dira. Ag AL 138. Beartsu guztientzat zabal-zabalik eukazan beti
iauregiko ateak eta zenbat eta beartsuago izan etorrena, ainbat eta biguntasun geiagogaz artu oi eroan. Ib. 143.
(s. XX). Aberastasun guztien iturburuak beartsu ta urriak izan dira beti. Ag Kr 162. Asko da famili beartsuko
neskame pobre batek nire aberastasunari ez begiratutea. Ib. 121. Gizon beartsua, biño ona eta zuzena animako
gauzetan. Goñi 49. Guztiok gera emen beartsuak, txirorik ezta emen; eskalerik, zarrak gera baina, eztegu inoiz
ezagutu. A Ardi 72. Zorionekoak biotzez beartsu diranak; berena dute ta zeruetako erreinua . KIkG 79
(KIkV 105 biotzez txiroak). Ixil, beartsu ta lanean bizi izan zan Jesukristo. KIkV 28. Gaxo nengoen eta Zuk
indartu nazu; beartsu arkitzen nintzan eta zure ondasunez bete nazu. ArgiDL 47s. Beartsu ta naigabetua bizitu
zalako egongo zan noski, orren zar itxurakoa. A. Pagoaga Itzald II 142. Gurago neuke aren otsein izan, beartsu
ta guzti bere, beste areena baiño. Or Tormes 83. Bere buruarentzat / olako grandeza, / beartsua danikan / aditu
nai eza. Gaztelu in Tx B 117. Aldi atan jente biartsuak oñez egiten zituezan euren ibilketak. Kk Ab II 167.
Emakumia txirua zan, beartsua , erropa-garbitzen bere bizimodua ataraten ebana. Ib. 71. Ordun, naski,
mutil bat gogo ba nu, beartsu izanik ere, maita nezake. Or Mi 97s. Beti ixan zala txiro ta biartsuba. Makiña bat
bidar aparittarako ogirik be ixan ez. Otx 57. Langille deritzanak baño beartsuago oi-baitira, askotan, otseñak.
Ldi IL 106. Gaurdaño bildu-mordotxoan, geiena beartsuen alez egiña da. Ib. 105. Azkenaldean oso jausi eta
beartsu bizi izan ziran luzaro. JMB ELG 63. Gutxienez eneolitos-garaitik aberatsak eta beartsuak nabarmentzen
asi ziran Euskalerrian. Ib. 67. Yainkoak beste munduan emango dizu yende beartsu oiei egin diezun ongiaren
ordaña. Ir YKBiz 295. Apezak mun eskeiñi, / atxoak olata: / erriko beartsuak / ez du deusik palta. Or Eus 349.
Langille txiro ta beartsuei eleiz-gizonak egoarri ta eroapena irakatsi bear ei-eutsezan. Eguzk GizAuz 26. Aen
artean lander edo beartsurik ez egoan. Ib. 13. Ez da behartsua guti duena, bainan hainitz nahi duena. Zerb Prov
342. Zeñen beartsu ikusi zuan esan gabe. JAIraz Bizia 91. Euskera, beartsu, oso beartsu iritxi zaigu euskalpizkunde
egunetara. Etxde AlosT 8. Alostorrean ezin azaldu zezakean beartsuenganako eskuzabaltasuna Bidanin
erakutsi zun. Ib. 58. Beartsuentzat oso esku-zabala agertu omen da. Munita 104. Lagundu omen diote gizakume
behartsu bati baino gehiagori. Mde Pr 266. Batu ta batu dirua, beti beartsu bizitzeko? NEtx Antz 104. Beartsuen
etxetara poz apur bat zabaltzea. Ib. 78. Andik abiatu giñan mahomatar aberatsen ildegia ikusteko. [...] Goazen
orain beartsuen ildegira. Anab Aprika 15. Jatorriz ere beartsua ta / eskola gutxi ikasia, / bertsolaria ez egokia, /
itz neurtzaille itxusia. And AUzta 111. Ongi ornitutako etxe zenbaitzutan Eguberri ederrak pasatuko zituzten, ez
ordea bertze zenbait beartsuk. Izeta DirG 95. Ez dauke beartsu ta emutsak geiago dirutsuen apetapean zetan
egon orain artean lez. Erkiag BatB 128. Andra beartsua edozein esanguratan. Buruz ariña, zentzun aundibakoa;
gogoa ta kemena, guztia bearrekoak; ondasunetan, ez eukia. Ib. 23. Etxebazter beartsuak, eskillara baltzak, gela
usaintsuak, oe zikiñak. Ib. 135. Moldatu bearko zuten al zan bezela, beste beartsu-jendearen lagunartean. NEtx
LBB 33. Gizon beartsu deabruzko au / beti ari da tentatzen, / ta iseka bat asmatutzen du / nik ez dudala
gastatzen. Azpillaga in Mattin 127. Bizirik ere nola egoiten zira zu? Eskaleak ez dira zu bezain behartsu. Xa
Odol 148. Bada hoinbertze sofrikario eta hoinbertze behartsu, / zure eskua izan dadila denen alderat indartsu.
Ib. 218. Bear bezela joan aal nadiñ munduko lau parte osotan barrena, beartsuen alde ekintza-billa; alaxen bait
da zaldungoaren eginkizuna. Berron Kijote 49. Aberatsek galera handirik gabe egin dezaketena, ordea, ez zaie
behartsuei egoki. Eta nor gu baino behartsuago gai honetan? MIH 163. Pozak, ordea, behartsuaren zorionak
bezala, ez du luzaroan irauten. MEIG VII 55.
v. tbn. Legaz 52. Zab Gabon 78. Moc Damu 36. EEs 1918, 156. Inza Azalp 126. Jaukol Biozk 33. Lek EunD 41.
Enb 89. ABar Goi 20. TAg Uzt 305. BEnb NereA 249. MAtx Gazt 59. Alzola Atalak 67.
2. Necesario. v. behar (II), beharrezko. Ez arren, Jauna, ukatu nire arimeari doktrina argi ta janari
beartsu au. Añ EL 1 101 (EL 2 109 bear bear). Ara adibide beartsu bat. Añ LoraS 26. Esanik au edo beste okasiño
edo adiskidetasuna beartsua, premiñazkoa edo ontsua dala zuentzat. Ib. 22. Entero beartsua da, ta agaitik gura
neunke josirik geratu zedin zuen biotzetan. Ib. 66. Baña konbeni bajatzuez prestaera oneek Komuniño aurretik,
eztira beartsu-ezagoak emotera noatzuezan adibideak Komuniño osterako. 'Menos necesarios'. Ib. 60. Eskerrak
eman ondorean Ama Birjiñari, zerren ain euri gozo eta beartsua egin zien, biurtu ziran etxera. Zab Gabon 101.
Oso biotz onekoa, Jaungoikoaren serbitzari leiala, beartsua zuen guzia etzutenai ematen zielako. Goñi 37.
3. "Trabajoso. Saill aldatzu au erebiltzia, oso biartsua, cultivar esta era en desnivel, es cosa trabajosa" Etxba
Eib.
- BEHARTSU-ETXE. Asilo, casa de beneficencia. v. behartsutegi. Biyetako bat ukatuko balitz, ukatzen ez
danarentzat izango dira ontasun guziyak. --Eta biyak ukatzen badira? --Beartsu-etxetarako. Alz Txib 87.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
418