Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Necesidad. "Besoin. [...] le souletin l'emploie dans le sens de nécessité" Dv, que cita a Mst. "1. besoin du
moment. Beharrune batez, en un cas de besoin. Syn. behar ordua, behar aldia. 2. (S), sujet, matière (occasion,
cas qui détermine, provoque)" H. "Necesidad" A. "Beharrüne, nécessité, misère" Lrq. "(S; Hb, H), nécessité,
situation gênée, misère" Lh. Tr. Propio de la tradición suletina, hay tbn. algún ej. occidental moderno; aparece
además, con un sdo. algo distinto, en Birjin.
Ezi jatia, edatia, bellatzia, lotzia, phausatzia, triballatzia eta gañerako natüraren beharrünen pian izatia
egiazki miseria bat da. Mst I 22, 2 (SP, Ol, Leon behar). Khorpitzaren beharrüniak phezü handi bat dira. Ib. 22,
3. Gizon pherestü batek dolümenian sartzeko eta nigar egiteko aski beharrüne edireiten dü. Ib. 21, 4 (Ip aski
süjet, Leon hasperen eta nigar-biderik). Emadazü grazia, holako beharrünetzaz ahülki eta doiak zerbütxatzekua.
Mst III 26, 4. Beharrünerik handienetan eta phenagarrienetan, orhitzite Mariaz. msS 4. Er[r]an ezok Hunolt /
jin dakia lagunzera, / aldi huntan beharrüne / handi badiala. Xarlem 1291. Pierris, ezpanu uken / sos haren
behar unia / enundia jinen / hiri inportunatzea. AstLas 56. Behar ükhen diozü orano audela, / berak abantzatü
ehün libera, / Eihartxek ezpeitzin / beharrüne handin / paperaren ordin. Etch 274. Barnetiar den gizonari phezü
zaitzo mündü huntan khorpitzaren beharrüniak. Ip Imit I 22, 3 (Ol beharkizunak). Jauna, solta nezazü ene
beharrünetarik. Ib. 22, 3 (SP, Ol, Leon behar, Pi beartasun). Lagünt gitzatzu zure othoitzez gure arimako eta
khorpitzeko beharrünetan. Ip Hil 266. Begira ezazü galbidetarik, bere beharrünetan hel zakitzo. Ib. 267.
Ikhusten düzü zonbat handi eta hanitz diren gure beharrüniak eta gure flakeziak. Ib. 149. Ezkirade mintzo artho
khürütxe ereiñaz. Erein bezala khürütxe igaraiten denak eztü jorratzeko beharrünia hain handi nula lüzaran
berian igaranak. ArmUs 1906, 90 (ap. DRA). Aitortzen zian ogen handia üken ziala gezürraren erraiteko
beharrüniala eroriz. Const 20s. Nabaitzen zuen ezin garaituzko nahikari bat, bazedukan beharrune bat zorion
ozar hori delako ezagunei [...] erakustekotz. Mde HaurB 60. Alako bear-unean nengoalarik, orrelako aolkulari
bat aurkituriko zoriona neretzat. Berron Kijote 22.
behargune. Penalidad. Eztudala [haurraren altxatze] hortan behargunerik edo penarik batere sentitzen.
"Peine". Birjin 553.
2. (V-oroz ap. A Apend). "Ocupación" A Apend.
bearruna. "Proceder, procedimiento. Orrek ez dira egin bear direan bearrunak, es procedimiento incorrecto"
A Apend.
behartar. Pobre (con matiz de procedencia, es decir, 'nacido de (entre) pobres'). Zer lotsa bear dugu,
beartar izanik, / gizartean agertzen bagara garbirik? Or Eus 133.
behartasun (L ap. Lh; Añ, Dv, Hb ap. Lh, H, VocB), behartarzun (BN, S ap. A; VocBN, Gèze), biartasun (H).
Necesidad, carencia, falta, privación; pobreza, indigencia. "Indigencia", "miseria, desgracia", "penuria" Añ.
"Pauvreté" VocBN. "Besoin, pauvreté" Gèze. "Pauvreté, indigence" Dv y H. Tr. Documentado desde el s.
XVIII en autores guipuzcoanos y vizcaínos; tbn. se encuentra en Duvoisin y en un capítulo de Atheka en dialecto
bajo-navarro. En DFrec hay 2 ejs.
Ez dute nai nioren beartasunik eta uts egiterik ikusi. Mb JBDev 304. Etziran Jainkoaren bildur, gauz
gabearen, behartasunaren, gaitzaren, eritasunaren eta hiltzearen bildurragatik baizik. Ub 57s. Premia,
beartasuna ta estura andie denean. Añ CatAN 43. Maitetu pobrezea, beartasuna ta bakartasuna. Añ LoraS 64.
Ganeko guztia emoten deutse gorulari pobreai, euren neke ta beartasunak eskatuten daben legez. Ib. 162. Nik
ere nai nituke, kristau maitea, aberastasuna ta beartasuna edo pobreza batian zure biotzean paratu. Echve Dev
309. O zeñ santu eta aberatsa dan limosna egitetik sortzen dan beartasuna. Ib. 312. Ezeren ere beartasunik gabe
gauza guziaz txit ongi ornitua. Izt D 2. Beraren gozamenduarekin estaldu zan Kolejioaren beartasuna. 'Con sus
intereses cubrió las deudas del Colegio'. Izt C 501s. Zergatik beraz orai zuzentzen eta begiratzen ez ditutzu?
Orduan guzien azpiko izatea, nekhe, gaitz, behartasuna onhetsiren. Dv LEd 234. Badakizkit zure atsekabea eta
behartasuna, bainan zare aberats. Dv Apoc 2, 9 (Lç paubrezia, TB pobrezia, Ip gabezia, Ur (V) ezeukija, (G)
premia). Edan bezate eta ahantz beren behartasuna, eta beren minaz gehiago orhoit ez beitez. Dv Prov 31, 7.
On, gaitzak, bizia eta heriotzea, behartasuna eta aberastasuna, oro Jainkoa ganikakoak dira. Dv Eccli 11, 14.
Ez duzie utziko behartasunian hain jeneroski zien bandera lagundu izan dien gizona. (BN) Atheka 179 (S
eskeleguan, G gosiak iltzen, V miserijan). Ama maitea deitzen zion orobat umiltasunaren aizpa dan pobretasun
edo beartasun santari. Aran SIgn 112. Belengo portalian / Jesus jaio baitzan, / beartasun aundiyan / ez dudarik
izan. Ud 90. Abiatu zan, Santuak agindu bezela, guzien biartasunai begiratzeko kontua ongi eramaten. Bv AsL
63. Nun ere bere ustietan, Jaungoikuaren itzaren biartasun aundiaguan arkitzen zan jendia, Italian baño. Ib.
103. Egotzi zion buru-zorro bat, izan zedin estalki biartasunian. Ib. 57. Lege au denboren ta biartasunen araura
gorde izan da Ordenan, leku batzuetan bestietan baño zorrotzago. Ib. 202. Besarkatuten euan apaltasun onen
senide ta lagun ona dan ez-euki ta beartasun donea. Ezale 1897, 234as.
(s. XX) Eskatu emendik aurrera Ama Birjiña Lurdeskoari zeren beartasunetarako laguntza. Goñi 103.
Nagusiak beren langilleak toki askotan oso gaizki erabilli izan dituztela ta beartasunari mukerki begiratu zaiola,
ezin ukatu diteke. JBDei 1919, 228. Zure irabaziak eskeñi nere beartasun aundiaren ordez. ArgiDL 51.
Otoitzaren beartasuna ta meza santuaren aunditasuna len erakutsiaz gañera itz gutxitan berrizten zien apaiz-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 416
mende.