15.05.2013 Views

Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru<br />

sinetsgaitzago behar lukeela. Lf Murtuts 64. Arantzazura arribideak / zabala bear, zabala. / Txiro ta aberats,<br />

goiko ta beko, / kabi ditzan eldu-ala. SMitx Aranz 76. Nere andregai bear zunari bere garaiean itz bat ez<br />

esateagatik galdu nuan. JAIraz Bizia 88. Ez ote laidogarrizkoa, berak jaun da jabe bear zun etxaguntzan Mattin<br />

bere anai dollorra ikustea? Etxde JJ 62. Dugulakoaz eta dugunaz bederen, segur behar ginikek. Larz Iru 110.<br />

Bainan Saindu behar litake Saindu batez mintzatzeko. Ardoy SFran 281. Goitik esan diat, eta goitik bear dik!<br />

NEtx LBB 185.<br />

Deber tener. Iongoikoa, zuk ekhartzu halakoa orena / zeña ene bizitzeak behar baitu azkena. EZ Man I 60.<br />

O gaixto eta trunpador, aiherkundez bethea! / Hunek Zeruan behar dik, hik lezean etxea. Ib. 55. Zer fidantzia ez<br />

dugu behar aita amultsu, hanbat maite gaituenaren baitan! Lg I 369. Eztukiala behar dudarik / zelialat juaitiaz.<br />

AstLas 22. Hunek behar luke preferentzia bertze bien gainean, zeren hau baita bakharra bigarren erregela<br />

bethe dezakena. MarIl X. Ordutik xerriak jateko guziak egosiak behar ditu. Dv Lab 285. Erakutsi zion zeruan<br />

beharko zuen tokia. Hb Egia 76. Adiarazteko nolakoak zitezken zeruan behar zituen atseginak. Jnn SBi 151.<br />

Yudu guziek behar lukete ontsala Yudas izena... Elsb Fram 170. Beti gogoan behar ginintuzkenak egunetik<br />

biharrera ahantziak ditugu. HU Zez 144. Iru letratxu bearko ditu / nire obiak ganean / neure maiteak irakurteko<br />

/ Madrildik datorrenean. Balad 123. Legeak azken hitza bere behar bethi. <strong>Bar</strong>b Sup 149. Ez detala aiekin ezer<br />

ere biar. Alz Burr 18. Euskera edozertarako bear baitegu gai. Etxde AlosT 9. Iesukristoren itzekin berekin aski<br />

bear genuke. Or QA 153. Gerturik bear du [zaldi-gurasoa] garaia urbiltzen denean. Ibiñ Virgil 97. Lerro txikiak<br />

dantzariak arpegia zein aldetara bear duan agertzen du. NEtx LBB 320. Beraz zeruan ez dala diozu / nik behar<br />

dudan lekua, / alta etzen ba izugarria / nik ein dudan bekatua. Mattin 131.<br />

2. (Lar DVC 173, Aq 1362, A, Zam Voc). (Con participio). Tener que, deber, haber de (a veces con un valor de<br />

futuro que no implica claramente obligación o necesidad); estar a punto de. "Bear, deber. Eman bear diot, le<br />

debo dar" Lar DVC 173. "Conviene que se haga, on da egitea, bear da egin" Aq 1362. "Behar dugu hil egun<br />

batez" VocBN. "Behar niz khausitu bihar goizean Baionan" Ib. "Aditzaren ondoan doanean, laguntzaile<br />

NORKduna eskatzen du. Gero zinera joan biot. Dena dela, aspalditxoan behintzat, joan bia naiz ere asko esaten<br />

da" Elexp Berg. En AxN se explica akhort bazarete nola izaiteko baituzue (373) por elkar artzen baduzue nola<br />

artu bear baituzue. Cf. Lf Gram 655: "Behar ukan au sens propre signifie 'avoir besoin'. [...] marque parfois un<br />

futur certain: Uria egin behar du 'il va pleuvoir (litm. ça doit pleuvoir)'. Souvent behar ukan exprime une<br />

obligation morale, une convention, une fatalité [...]" y 814: "L'infinitif français complément d'object direct se<br />

traduit d'ordinaire par l'infinitif nominal. [...] Mais quand, avec behar ukan 'devoir' ou nahi ukan 'vouloir',<br />

l'infinitif français complément d'objet a le même sujet que le verbe principal, on emploie le nominatif indéfini du<br />

participe au lieu de l'infinitif: behar dut, nahi dut irakurtu 'je dois, je veux lire [cf. nahi dut bertzek irakurtzea 'je<br />

veux que les autres lisent']".<br />

Tr. General en todas las épocas y dialectos. La discusión tradicional en torno a este verbo ha sido si, cuando el<br />

part. que le acompaña es intransitivo, el auxiliar ha de ser trans. o bien intrans. Cf. Lf Gram 655: "Avec un<br />

participe intransitif, on peut employer izan 'être', avec behar: Joan behar naiz 'je dois partir'. Mais joan behar<br />

dut est plus catégorique". Azkue atribuyó a los malos hablantes el uso del intrans. en estos casos (cf. Morf 208:<br />

"Es de euskaldun barris o barrioides decir o escribir etorri bear naiz, ibili gura nintzan, yausi (erori) nai da<br />

gizon ori. Hasta los escritores modernos no se halla en libro alguno, por lo menos del V, locución semejante.<br />

¡Que etorri, ibili y yausi son intransitivos! Más lo son las cosas"). Sin embargo, cuando menos desde mediados<br />

del s. XIX estaban descritas las diferencias que se observaban ya entonces dentro del propio dialecto vizcaíno y<br />

su correspondencia con los usos de otros dialectos, en un libro que Azkue había manejado, el Verbo Regular<br />

Bascongado de Zavala, donde incluso se defiende (¿por primera vez?) el uso del intrans. (p. 16s.): "En orden a la<br />

clase de conjugación que habrá de usarse con los determinables gura o nai y bear cuando se juntan con verbos<br />

mixtos [= 'intransitivos'], se nota variedad en los pueblos del Señorío. Porque en la parte situada hacia la<br />

Guipúzcoa casi siempre forman los tensos, como en ésta, con conjugación activa [= 'transitiva'], no siendo en las<br />

oraciones de que antes he hablado n. V [en las impersonales]. En la del centro se sirven por lo común para su<br />

formación de la conjugación mixta, como los labortanos, especialmente con el determinable bear. Por ejemplo<br />

en indicativo dicen los primeros: eldu bear dau kristiñauak (fB Ic III 211) y los del centro eldu bear zara (Añ<br />

LoraS 35). [...] El uso del centro tengo yo por más exacto". Zavala mismo, con todo, tiene ejs. de trans.<br />

Las respuestas recogidas en el Erizkizundi Irukoitza (1925) a la pregunta 62 "Bear, nai ta gura beti ote dira<br />

transitivos?" (p. 269s) apuntan mayoritariamente al trans.; se respondió con intrans. a la frase pedida ("Tengo<br />

que estar, je dois rester = egon bear dot (det, dut) ala egon bear naiz (naz, niz)?") en puntos más o menos<br />

aislados de una amplia franja que va desde la zona más occidental (V-oroz) hasta el BN-occ, pasando por V-m,<br />

V-gip, G-azp, G-nav, AN-olza, AN-gulina, AN-ulz y L-arcang. En Gte Erd 48 se recogen sólo ejs. de trans. en<br />

AN-gip-5vill, B, BN-arb y S; sólo intrans. en V-gip y BN-lab, y ambas posibilidades en V-arr y G-nav.<br />

El examen de los textos parece indicar que lo normal en casi todas las épocas y dialectos históricos es que sea<br />

posible utilizar cualquiera de los dos auxiliares; hay con todo diferencias significativas en cuanto a la frecuencia<br />

con que aparece el intrans., siempre o casi siempre en minoría, al lado del trans.<br />

Los dialectos que con mayor facilidad admiten el intrans. son los septentrionales no suletinos y el guipuzcoano<br />

moderno. En cuanto a los primeros, Dechepare usa siempre aux. trans., pero Leiçarraga alterna ambos, incluso<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

393

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!