Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Testim 8. Ke barbarida, khuia gaizoak, / zuen egile okher, zozoak / Nola zaituzte hoin aphal utzi, / Bare
zikhinen... (perdon)... kakuntzi. Ox 116. Milla demoniozko / bare adarduna, / nola tratatu dezu / nere babarruna.
Tx B 29. Belar-tarteko bare argatik / egin giñun diru naiko. Or Eus 234. Egunez kuku zeuden bareak / intzetara
dira gauez. Ib. 319. Gogoan da an, ongi, igazko gauaren illuna, / bare gorrik eltzaria dena galdu zuna. "Limaza
roja". Ib. 49. Barea exurrik eta odolik gabea (B). A EY III 58. Handik berehala zapaldu ere nuen / nire
abarrarekin barea, eta eznituen / behatzetan sentitu adur itsusiak. Arti MaldanB 195. Oiloa eta barea eztira
bertan egotekoak, ezta iakitunok ere, ta onela ari ziran erriz-erri irakatsi galgarriok irradan ereiten. Zait Plat
123. Eguzki galda errean / bare zikina etzanda dago / infernurako bidean. Azurm HitzB 61. Laixter geigo egiten
du dabillen bareak, erbi geldiak baño (AN-larr). Inza NaEsZarr 454.
"Zer parea! Barea eta kharakoila" Lh s.v. kharakoil. "Karakola ta barea, a zer parea! Bi agure xar, oñak ezin
errestatuz zebiltzenez esana" (AN-larr) Inza NaEsZarr 242. "A ze parea, karakola ta barea (G-azp, AN-gip-
5vill, BN-arb)" Gte Erd 238.
- BARE HANDI (bare aundi V-gip ap. Elexp berg). Especie de limaco.
- BARE BELTZ (V-gip ap. Elexp berg). Especie de limaco.
- BARE NABAR (V-gip ap. Elexp Berg). Especie de limaco.
- ITSAS-BARE. v. itsas bare.
2 bare (gral. (-rh- BN, S); IC 443r, SP, Lar, Aq 248, Añ, H , Dv; -rh- Gèze, Dv (S), H (S)), are (V-arr), bae (S),
bara (G-nav). Ref.: VocPir 282; Bon-Ond 140; A (are, bae, bare, barheko min), Apend, Aezk 290; Ond Bac 390;
Etxba Eib; Elexp Berg. Bazo. "Esplénico, barekoa" Lar. Cf. Poza 17v: "Areuacos significa 'gente sin bazo', y
eran las naciones entre Moncayo y Agreda, Monteagudo y Roa". Gibeleko on dana areko gaxo. "Bazo". RS
141. Gibeleko on dena, bareko gaizto. RIs 45. Eta [hartzen ditu] edari, barren guzia nasten diotenak eta gibela
ta barea este guziekin boterazi bear diotela diruditenak. Mb IArg I 317. Maite jitubek ire odoloste, lukainka,
gibel, bare, solomo ta duan guztia. Mg PAb 89. Baditu [zigarrak] urdalla, esteak, sabela, biotza, birikak; bear
ditu ere izan gibela, barea eta giltzurriñak. It Dial 24 (Ur baria, Dv barea, Ip barhia). Zer erran haukien beso,
azpi, bulhar, gibel, hertze, sabel, giltzurrin, bare eta birikaz! Hb Egia 132s. Ikus-errex da bihotza, gibela, barea
--bertzeak bertze-- ez direla moldez berdin. JE Med 155. Marsellatar aipatuak irabazi uste zinan [laisterketa], ez
omen zinan barerik. 'On a dit qu'il n'avait pas de rate'. Or Mi 14.
"Are (V-ple-arr-ger-oroz), páncreas (glándula colocada detrás del estómago)" A.
"Riñón" VocB.
"Barhe (S; Foix), appendice du foie; foie" Lh.
- BAREA GORATU. Dar el flato. Saetseko barea goratzen denenan, iru arri paratu bear dira alkarren
gainean (B). A EY IV 226.
- BAREA ITZULI. Dar el flato. Barea itzultzen denean, behiaren ongarri bero beroz enplastoa egin ta haren
gainean ezartzen da (BN-ciz). A EY IV 227.
- BAREAK HELDU. "Bareak eldu, doler el bazo" Garate 1. a Cont RIEV 1930, 154. "Bariak eldu, flato. Bariak
eldu ezpalosta irabazitta neukan karreria" Elexp Berg. Zegaman, bareak eltzen dooneen, iru arri txiki txistuz
busti ta atzera lengo lekuun utzi bear die (G-goi). A EY IV 227.
- BAREAK ORATU (bariak oratu V-gip; bariak ebatu V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg (bariak ebatu). Dar
el flato. "Bariak oratu. Se dice del violento dolor al costado que acomete al dar una violenta corrida. Bide erdi
eiñ baño len, bariak oratu zestan eta jarri biarra izan neban" Etxba Eib.
- BAREAK HOZKA EGIN. Dar el flato. Epe luzetxoan lertzeko zorian ibillita gijoazen udarako goiz batean,
nere lagunari bareak ozka egin zidala esan nion. Euskaldunok badakigu "bareak ozka" egite ori zer dan. Moc
EEs 1924, 105.
- BARE-HANDI (Ae ap. A Aezk). Tranquilo, flemático.
- BARE HANDIKO. Tranquilo, flemático. A! ta kontrabandixtetan bikañenetakoa da. Azkarra, bizia,
kementsua, arriskorik estuenetan bare aundikoa, nekea zer dan ez dakiena. Alz Ram 35.
- BARE EDERREKO. "Bare ederrekoa da, es de hermoso bazo, es cachazudo. Sin. de bare-andi" A Aezk.
- BARE-GANTXA (det.). "Bare gantxa, id. bare sarea, péritoine et mésentère" H.
- BARE-IXTE (-iste Lar), BARE-HESTE (Hb ap. Lh). "Bacera, opilación del bazo" Lar. "Bareheste (Hb),
obstruction de la rate, causée par l'abus du vin" Lh.
- BARE-JAKI (Lar, Hb ap. Lh). "Girosina, cierto guisado de bazos de carnero" Lar.
- BAREKO MIN (BN, S). Ref.: A; Lh. "Barheko min (BN, S) [...], comalia, enfermedad de las ovejas" A.
"Maldie de la rate" Lh. v. bareko. Bakeko [sic, por baheko] (bareko) mina ardi bati yiten bazaio, orratz
batekin txistatzen düzü eta sendotü ere bai (S). A EY IV 227.
3 bare (V-gip, L, Sal; Aq 1232, Añ, Dgs-Lar 2, H). Ref.: A; Etxba Eib. Tr. Documentado en todos los
dialectos literarios, salvo en suletino. En DFrec hay 14 ejs., meridionales. 1. (Adj.). Tranquilo, calmado; (en
sdo. peyorativo) cachazudo, perezoso. "Flema, ha qué flema de hombre!, ha, gizonaren barea!" Aq 1232.
"Detenido, tardo", "espacioso" Añ. "Pacífico, tranquilo, sosegado" Dgs-Lar. "Flemático" A. "Se dice de la
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 39
mende.