Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
zana, / adu tristeak gorderik euken biotzetan. AB AmaE 448. An dabill trabena batian dantzan bazter guziak
apurtu bearrik. Urruz Urz 22. Ikusi ebazanean itobearrik, beingoan joan zan eurakana. Echta Jos 253. Zoratu
bearrik ebillen Masima etxe barruan, bein batera ta bein bestera. Ib. 71s. Asto oni emoiozu jaten, / eztago
egarriyak, / gosiak sartu bearrik / daukaz begi biyak. Noe 129. Farrez lertu biarrik / malkua jariyo. JanEd II
123. Emen alairik / nago begijok urten biarrik, / gauza gustijak ikusi nairik. Enb 202. Danok etxe-bete liburugaz
gau ta egun ikasi ta ikasi, begiek erre biarrik ezkabiltzalako, ez etorri esaten basatiak garala. Kk Ab II 110. Ta,
etsitu-bearrik, yo zak batera, yo zak bestera eskuak zabalik, ukaldiak boteaz... Alperrik. Ldi IL 30. Txilioka ta
sokorruka asi zan, kiskaldu bearrik egoan-da! Bilbao IpuiB 202.
c) Forzosamente. (Los ejs. no son de interpr. totalmente segura). Ama, [...] Nere galarik ederrena betor. Ha
zer guraria! Zer ill janzi berezkoa! bearrik bazuen ama orrek ekarri. Cb Eg II 192. Berak nai zuen baño
lasterrago, bearrik ukondoz arrasta eginez eta Jainkoak ala nai zuela, zaraka batetan, [...] erdi dilindan gelditu
zen. FIr 146.
En situación de necesidad. Eta, bearrik egoanez, nora joko eban ba jateko billa? Orbelaunera, jakiña!
Bilbao IpuiB 202.
d) (Tras gen.). Necesitando. Zeu zara atan be? Oraintxe egon naiatzu ba zeure bearrik! Bilbao IpuiB Ib. 201.
- BEHARRIKAKO. "Qui est nécessaire, qui doit être" Dv. O ene Jainkoaren amodio infinitua, amodio hain
infinitu batez pagatu beharrikakoa. Gy Visites 94 (ap. Dv).
- BEHARRIK-EZA (det.). "Biarrik-eza. Crisis económica, falta de trabajo. Gerra batetik besterako bittartian,
biarrik-eza ixa eten-bako gaitza izan zan Eibar-en" Etxba Eib.
- BEHAR-SARI (V-ple ap. A; Añ, biartsari Bera). Jornal, salario; recompensa. "Derechos, estipendios",
"jornal", "pago, retribución", "premio", "remuneración", "salario" Añ. Ze arrazoi arki lezake anima
Jainkoaren serbizioan sartu danak iges egiteko, largatzeko [...] bearsariak ugari ta laburtu gabe emango
diozkana? Mg CC 184. Bestelango gaiso ikustetan baño aloger edo biar sari geijago emoten bajatzu odola
ateratiarren. Mg PAb 50. Gozetako zeugaz batean Zeruko bear-sari ugari gozoak. Añ EL 1 186. Ezteutsut beste
bear-saririk eskatuten, ezpada izan zaitezala esker onekoa, aztuten ez nozula zeure oraziño ta eskarietan. Ib. 4.
Emotia adiuntzaz edo ordu onian zor deutsen biarsaria edo soldatia. CrIc 69. Beargille bati aztu eragiten
badeutsaz bere neke izardiak, itxadoten daben bear-sari edo alogerak. Añ LoraS 127. Artu zenduan zeure bearsaria.
"Recepisti mercedem tuam". Ib. 180. Bide batez arinduko dozue bearra, ta irabaziko dozue ain bear-sari
andia! Ib. 152s. Eman egidazu nere bearsari edo agindu didazun alogera. VMg 9. Azkenean zure laguntzan
zeruko bear-tsari gozoak izateko. Añ EL 2 193.
- EZ-BEHAR. v. ezbehar.
beharala. v. berehala.
beharamendu. v. beheramendu.
beharazi, beha erazi, beha arazi. Hacer mirar, hacer fijarse. Gero berriz ezar zitzan eskuak haren begién
gainean, eta berriz goiti beha erazi ziezón: eta senda zedin. "Il [...] lui fit derechef lever la vue". Lç Mc 8, 25.
Hala ifernuko eritasunak ere, hango doloren konsideratzeak, hobeki ukitzen gaitu eta aitzin-gibel beha arazitzen
deraku, parabisuko plazeretan, plazerki, pensatzen egoiteak baiño. Ax 573s (V 368). Haur da gauza latza, haur
da aitzin gibel beha arazitzeko eta gogoeta eragiteko pontu izigarria. Ib. 596 (V 384). Oi, ene Jainko, [...] eman
zotzu, othoi, bihotz hotz eta dohakabe huni zure amodio sakratuaren sentimendu kharsu batzuek, gauza guziei zu
baitan beharaz, guziak zure ganik harraraz, guziak zure gatik eragin dietzaketedan bezala. Ch (ed. 1788), 71.
Haragiaren biziuak, ziozü orano, gaztigatzez haurrak bezala behar direla korrijitü, arrazoinamenduz
eztaizteelakotz gida edo beharaz. AR 386s (Lizarza propone, con dudas, "cuidar, dirigir" como traducción).
beharbada (gral.; Lar, Añ, Dv, H), bearba, biarba, biarbada (V-gip). Ref.: Bon-Ond 171; A; Lrq (behar); Etxba
Eib (biarbada); Elexp Berg (biarbada); Gte Erd 161. Acaso, quizá, probablemente, por ventura. "Puede ser
que sí, bearbada bai" Añ (s.v. poder). "Peut-être; litm. s'il le faut" Dv. Cf. Lar Cor 300s.: "Son conocidos los de
Beterri por noaski, noaskiro y otros adverbios; por menturaz, bearbada"; cf. tbn. Elexp Berg: "Ez da asko
erabiltzen. Igual da entzunena". v. 1 agian. Tr. Documentado desde comienzos del s. XVIII en textos de todos
los dialectos.
Orai beharbada erranen darotazu Eskuaran hainitz hitz eskas direla. ES 101. Ordea behar bada boztuko
dira, ustez ezen gonbidatzen tudala Marteren suzko eta kharrezko jokho eta habarrots izigarrietara. Ib. 175.
Egiaz gaitz da, eta halatan behar bada idurituko zaitzu ezin dateken gauza bat aiphatzen dudala. Ib. 195. O ikusi
albaleitez emen dauden konzienziak, eta zein zikin bide dauden bearbada. SermAN 7. Naiko dute beiñ baño
geiagotan aditu, ikasi ta gogoan sartu hitzez predikatu ziniena, ta oraingotz bearbada azturik daukatena. Lar,
carta a Mb 281. Ta bearbada noiz edo berriz obeko da onelakoak usatzea, Euskerakoak baño. Ib. 279. Zuek
bezain odola garbia duena, eta are bear bada garbiagoa. Lar Cor 152. Arrazoi luze edo andi indarsu askok
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
380