Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Makila hasten zaiote, hantxet, kiski kaska, zafra eta zafra, jendeeri eta gauzeri zapartaka, oro xehatu beharrez.
"Menaçant de tout briser". Barb Leg 65. Itto biarrez begijak be bijortu egitten zittuzan, txerrenak artuta
baileguan. Otx 166. Urdeak lepondoa puztu lêr bearrez. "A pique de estallar". Or Eus 136. Nik, ordea, gaixo
onek, ori dan ori ikusirik, etxe barnean, negar egiten dut, urtubearrez. Zait Sof 19. --Biotza!-- ekin zun Otxandak
bere semetzakoa musuka jan bearrez. Etxde AlosT 26. Eta ito bearrez eman dio eztulari. Txill Let 140.
Gizonezko ta andrazko, bata besteari bultzaka ta sakadaka, ta umeak ostikopean zapaldu bearrez... Erkiag Arran
36. Itzi eiozuela, joranei naiak lez, / [...] murkil daizala zeugan, zoratu bearrez... 'Que se sumerjan en ti, locos de
gozo'. Gand Elorri 127.
e) "Obe bearrez, creyendo hacer mejor, con la mejor intención. (V, Altube)" A EY III 312. "Obebearrez bakarrik
esan nion etxen geldi zedin" Asp Leiz2 (que tbn. trae obekibearrez y ongibearrez, con el mismo sdo.). "Honek
ongi baino hobeki beharrez egin du (AN-5vill), zure on beharrez egin det (G-azp), ondo bearrez in noan (V-arr),
ongi bearrez esan eta gaizki artu zun (AN-gip)" Gte Erd 239s. v. BEHARREAN (e). Jin ziren müxeruak,
büxüatik hekiko, / eni hobe beharrez, aldiz leher onddo. 'Et pour moi, soi-disant meilleurs, des champignons
vénéneux'. Etch 324. Dabidek esan zionean ara zerk zeraman, obeto bearrez, Nayot-era bialdu zuen, emen etxe
ezkutu batean gorde zedin. Lard 169. --Obe biarrez esaten diyotet... --Ondo esana da. Sor Gabon 63. Egiten
zuna obe bearrez egiten zun, beti asmatzen ezpazun ere. Or SCruz 69. Labur beharrez, Axulartarrak dei
genitzake, maisutzat Axular hartu dutenez gero. MIH 251. Ez dugu, beraz, hobe beharrez bada ere,
itxuragaiztotzeko eskubiderik. MEIG VII 131.
f) (Tras bere, neure, etc.). Por necesidad (mía, suya...). "Bere beharrez ethorri da, c'est le besoin qui l'a amené"
Dv. Zertako barutu zen Jesus [...]? Bere bearrez, ez; bada etzuen Jesusek gorputza baruz edo beste bidez zer
nekatu. Mb IArg I 227. Ez amorioz bena bai bere beharrez. "Mais par nécessité". ChantP 152. Hargatik handik
goiti, bakharrik zagon ahalaz, non etzen agertzen, beren beharrez, harren gana ethorri zitezkenen gatik. Jnn SBi
127. Nik orduan hanxet, nere beharrez, egin nuen indarraren erdia, ba eta laurdena ere, orok egin baginu aldi
bat, [...] ez ginintazke giren heinean. HU Zez 138. Aita ta ama merkaturat joanak. Beren beharrez. Ez gininan ez
gauza handirik esperantza. JEtchep 43.
g) (Tras gen.). Por culpa (de). Konsolaitan naiz da / konsola zaitez [...] / Galterik asko jatort / neure
bearrez. Lazarraga (B) 1171vb.
h) (Dv A). Afortunadamente. v. beharrik. Nik nahiago nuke [erauntsia] berehala ather baladi [...].
Beharrez uria gelditu zen arratsa gabetarik, eta iguzkiak, etzatzera zoalarik, bero aldi bat eman zaukun. Prop
1888, 243s.
- BEHARREZKO. (Adnominal, tras part.). De necesidad de, de obligación de. v. BEHARREKO. Cf.
beharrezko. Mundu hunetan bizi beharrezko moien xipitako ofizioetan ere, badakusagu zenbat denbora eta
zenbat pena nehork ezarten duen. Lç Adv ** 6r. Eta izorra izanez heiagoraz zegoen erdi beharrezko minez. Lç
Apoc 12, 2 (Dv haur minetan eta oinhazetan erditzeko). Salba zazu zure mutilkoaren arima hil beharrezko
bizitze hunetako perillen artean. SP Imit III 59, 4. Nork libratuko nau gorputz hil beharrezko hunetarik? Ib. 47, 2
(Ch heriotzezko gorputz, Mst hiltzezko khorpitz, Ip heriotzezko khorpitz, Ol, Pi, Leon (h)ilkor). Etsaiei barkhatu
beharrezko pontu horren gainean. 'Sur cette question de la nécessité de pardonner aux ennemis'. He (ap. Dv).
Onela uste dut nik neuk, beintzat, aitortu bearrezko dugula orain. Zait Plat 137. Jainkoak ala nairik, egingo
ziran egin-bearrezko zeremoniak, ziñetan zaldun armatua gelditu zediñ. Berron Kijote 50.
De intención de, de deseo de. Zu maithatu beharrezko lehia. 'L'ardeur du désir de vous aimer'. He (ap. Dv).
Idazti onek ames-bide xuxpergarririk ematen aal dezakio gipuzko-euskerari ta aundiki-soiñekoz yantzibearrezko
leiaketa gorri ontan gabiltzizun xoxokumeei. Markiegi in Ldi IL 7. Urratu bearrezko erabakia agertu
zionean Xalbatek, Engrazi antsika ta negar zotinka jarri zitzaion. Etxde JJ 200. Baiña edan-bearrezko uste
zuana edan baiño leen. Berron Kijote 201.
- BEHARRIK Cf. beharrik. a) (Con part.). Debiendo, teniendo que; en la necesidad de, a falta de. v.
BEHARREAN (c). Okasio gaiztoa iduki duenak etxeren baten, jakin bearrik jartzen dala bekatu egiteko
peligroan ara badijoa, joanaz beste gabe egin du bekatu. Mg CC 91 (CO 128 jakin biarrian). Ezkondu bearrik
zuzen edo oker jartzen diran askok egiten duena. AA III 382. Barau-zaro egunetan, barau egin bearrik, galdu
egin badozu. Añ EL 2 138. Astoari / garagarra / il ezkero ondotik, / biziari / zarra zarra / yaten emon bearrik.
Zav Fab RIEV 1907, 535. Lehenekoak desegitea nere eskuan balago, mila bizi galdu beharrik-ere, oi nola
guzien desegitera lot nindakeen! Dv LEd 107 (Cb Eg II 56 milla bizitzaren kostuan baliz ere). Zer egiten dugu?
Deus ez. Zer uzten egitekorik, egin beharrik eta egiten ahal ginukenik? Asko. HU Zez 139. Gure semiak
amenazatzen / luzeturikan eskuak, / itz bat euskeraz aditzen bada / autsi biarrik kaskuak. Tx B II 169. Bi
zabalkunde batera egin-bearrik gaude, ta au zalla da ongi egiten. Ldi IL 152. Orretarako zuk dakizu zer egin
bearrik zeran. Ldi in Or BM 8. Azkeneko musua bera, etzitzaion biotzetik jalki (atera) azken agur bat egin
bearrik. Etxde JJ 65s. Atx eta mendiz inguratuta, / [...] gora begitu bearrik nago, / urrun begitu bearrez. Gand
Elorri 185. Ala ere, aitortu bearrik arkitzen gera latindar klasikoak euskeraz iazten zerbait egin dutenak apaizak
izan direla. Ibiñ Virgil 23.
b) (V-ger ap. A EY III 328). A punto de. Denak zeuden buruaz gañ, ikusi nairik begi biyak atera biarrik. Bv
AsL 137. Guztiak ill bearrik asten ziran kapelu zabalaren billa. Sor Bar 84. Gertetako ta jazo bearrik aurkitzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
379