Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
[...] ilunbetan geldi-bearreko nitun. "Habían de quedar en la oscuridad". Or BM 6. Ona egin-bearreko
azterketaren zati nagusitxoenak. Ldi IL 79. Euskerak, zuk ainbat dezaketenak argitara-bearrekoak zaitute. Ib.
88. Nai ta ez siñestu bearreko eskutuki edo misterioak. Eguzk GizAuz 77. Erne ibilli bearreko piztitzar tajuzkoa
izan bear dik. TAg Uzt 141. Belarrira ixuri diatenez, anbat izango die sendi orretan zerbait lotsaz ezkutatu
bearrekoa. Ib. 105. Errira datozen komediante guztiak ikusi bearrekoa diagu au. NEtx Nola 24. Besterik
etzekinan gaizo arek: Espainian komunista asko zala, ta il-bearrekoak zirala. Or QA 84. Etxean nausi,
kontrabandoan nausi, orra! jende guzia ankapean artu bearreko gizona! Etxde JJ 40. Alkar maite dabenen
biotz-arimeri banandu bearreko unea eltzean zer gerta oi yaken esatea, ezta iñolaz ere gauza erreza. Erkiag
Arran 168. Nork igarri onetan zein zan geiago? Eurek jakin-arazi bearreko gauzea zoan au. Bilbao IpuiB 268.
Jaun Elustondok esan dizkigu / gaur esan bearrekoak... Basarri 23. Zintzo ta kirmen izaten bazekiten, eta il
bearrekotan ilten ere. Zait Plat 102. Zerbait agertu bearreko daukenak, lekukoak izatea nai izan oi dabe. Erkiag
BatB 36. Soldau joan bearreko ordua eldu yakan. Ib. 26. Kant-ek, ordea --eta au esan bearrekoa dugu aren
alde-- etzuen uste. Vill Jaink 90. Bada emen zerbait aztertu ta sakondu bearrekoa. Ib. 124. Asko edaten omen
zuan. Aitortzera joaten zan guztietan, "barrua busti" zuala esan-bearreko beti. EgutAr 11-9-1963 (ap. DRA).
Aipabearrekoak ditugu gaiñera, nekazari azkarrei dagozkien iskilluak ere. Ibiñ Virgil 73. --Badet, ba, zuri esan
bearreko kontu bat. --Ez al degu, ba, esan bearreko guzia agortu? NEtx LBB 44. Zenbat ote ziran desegin
bearreko kalteak, zuzendu bearreko okerrak, onbideratu bearreko bidegabekeriak, neurriratu bearreko
geiegikeriak, ordaindu bearreko zorrak. Berron Kijote 41. Jarri zan bidean, nai-ta-ez atorradunek pasabearreko
bidean, erdiz-erdi. Ib. 209. Egingo nuke [...] gorde behar genituenak oro gorde ez ditugularik, ez
ditugula ere galdu galdu beharreko guztiak. MIH 361. Nahi ta ez irakurri beharrekoa izan ez banu, hasiko ote
nintzen irakurtzen ere? Ib. 358.
(Con el vb. elidido). Lurrarekin burruka ari oi diran nekazariak [...] ainbat neke izerdizko egiten dabenik
[...] ote da besterik? Geienaz ere izango da indar bearreko lanean oek bardinduko dituana. 'Trabajo forzado'. Izt
C 76. Leen ikustaldiz egin bait ziran bein betiko elkar-bearreko lagun min. Markiegi in Ldi IL 11. Berez zan
txerakor (afectuoso), gizartetsu eta lagunarte bearrekoa. Etxde JJ 266. Besterenganako lera, norbere
kidearekiko griña, gizonen ta emakumeen alkar-bearreko erantzupen estua. Erkiag Arran 94. Ba ekian Zuriñe
etxera bearreko zana. Ib. 124.
"Guztia bearreko gizona (V), imperfecto; litm. hombre a quien le falta todo" A EY III 302. "Eiñ daben lana,
dana-biarrekua, todo le hace falta" Etxba Eib s.v. dana. Guztia bearrekoa dala batzuk esanarren, euskaldun
garbia ta euskaldun garbien semea dozu. A BeinB 65 (en el voc. del final: "el hombre desprovisto de todo").
(Con oración completiva). Ez ote ziñan bearrekoa, / gure aiten Euskalerri, / erri-lurretik alde egin bage /
biur zindezen mende-erri? "No mereciste". Or Eus 255.
b) Que está a punto de. Oroitzen zerate zeiñ tirtiri egon ziñaten, jantzi luzez ta ille arroz apaindurik lagun
artera lenbizi erten bearreko garaian? Ag G 334. Zuaitz batzuek osto berri makalez jantziak, eta beste batzuk,
jantzi naian, lertu-bearreko orri-buru berdez beteak. Ib. 43. Entzutekoa zan, ta parrez lerregin-bearrekoa, ango
aria. Ldi IL 49. Mendi tartean sartzean, aize zantzurik gabe, itxas ertzean bañan berogo. Ito bearrekoa. JAIraz
Bizia 47. Ito bearreko arnas uts-utsa biurtu banintz bezela. Ugalde Iltz 16. Ai, au lertu bearreko / biotzaren
poza! NEtx LBB 353. Alde eban [...] urringo beste gela illun batera, bakar agertzeko bere atsekabe astunagaz
eta bakarrian amaiñ emoteko bere lertu biarreko illetiari. Etxba Ibilt 487.
- BEHARREKOTAN. En vez de. "Baztanera joan bearrean... (V-arr-gip, G-azp-goi, AN-5vill), joan
bearrekotan (V-arr)" Gte Erd 244. v. BEHARREAN (b).
- BEHARREN-BEHARREN. (Lo, el) más necesario (con reduplicación intens.). Baña norzubenzat dan
biarren biarren liburu au, da otsein eta ekinza edo ofizijoren bat ikasten dagozanenzat. Astar I pról. Zure
semetxoa ain maite dezula, nola ba saltzen dezu dirutan ark bearren-bearren duana? Ezale 1897, 408a.
Deusetan ez litzaguke baitezpadakoago langilentzat elgar laguntze hori, nola bizitzeko beharren beharrenik
diren pusken erosteko. JE Bur 202.
- BEHARREN-BEHARRENEKO. Intens. de beharreneko. Bearren-bearrenekoa auzoetako etsaiak oartu
baño lenago, uriko paretak aurreratzea zan. Lard 329. Bere ustez au baitzan estu-aldi larri artatik irtetzeko
bearren-bearrenekoa. Berron Kijote 224.
- BEHARRENEAN. En la mayor necesidad, en lo más urgente. "(La) galga de Lucas, onenean larga,
bearrenean utzi" Lar. "Bearrenean (c.), en lo más preciso" A. Ethortzen gara egin behar ditugun orenera,
ordea han ixtitzen eta gibelatzen gara, han anu eta ukho egiten dugu, beharrenean faltatzen dugu. Ax 47 (V 30;
v. tbn. ES 180). Salba ahala salba, hire alde ariko nuk... Ez ditiat beharrenean ene adixkideak ukatzen. Larz Iru
88.
- BEHARRENEKO (G-azp). (Lo) más necesario. "Bearrenekoak eginda, alde egingo degu (G-azp)" Gte Erd
222. Cf. beharreko. Bizibidea edo jana lortzeko era, langintza edo laneko tresnak, jakintza, ertiak [...]: orra
erriak beren lanbide bearrenekoai eman oi dizkiten erabakiak. JMB ELG 24.
- BEHARRENEZKO. a) (Lo) más necesario. Cf. beharrezko. Aurtxoak lenengo ikastetxean ikasten bai dittu
bearrenezko gauzak. Inza Azalp 29. Kristau-ikasbidea (dotriña) da kristauaren libururik bearrenezkoa. Ib. 5.
Siñisteko egi bearrenezkoak aldatuz dabiltza beti ta ezin bestela izan. Ib. 95s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
375