Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Casve SGrazi 64. Betiko leloa aipa beharrean naiz, berriz ere. MIH 177.
(Con el part. elidido). Jakobek esan zion bere gurasoen etxetik iges-egin eta ara bearrean zerk ipiñi zuen.
Lard 36. Neskatxa bere etxera ezkontzen zanean / oge bat ekartzen zun mutillak dotean; / ergia, artaz gaiñera,
ume-bearrean. "Una novilla preñada". Or Eus 359. An barriz aste guztietan diru-mordo barrie etorkiela
sakelera-ta, ara bearrean yoateko zaletasunea geiagotuez yoan yakien. Akes Ipiña 23.
Con la intención de; afanándose en. v. BEHARREZ. Mesede andiren bat egiten bazenio bezala asitzen
zatzaizka konbidatu bearrean: "primo, kuñado, hermano [...] Atoz edan dezagun". AA III 368. Inziria eta
marrua izugarriak egiñaz, buruaz pareteak puskatu bearrean abiatzen zan. Arr GB 142. Egun guzian aien
pardelak / nere bizkarrian; / gero illunabarrian / estimaziyo txarrian / ibiltzen naute soñeko galtzak / kendu
biarrian. Xe 244. Seme-alabak bizi bide barria artu bearrean edo ezkongei dagozanean. Ag Kr 107. Nunbaitetik
sartu bearrean, aldamenetako guztiai bultzaka. Ag G 83. Joanes eiztari / erdi-bearrean dago egin zun einkari.
"Está deseando abortar una hazaña que hizo". Or Eus 47. Egun ederra igaro bearrean giotzik [...]. Biarritzera
juan bear diagu. ABar Goi 56s. Orain, beste makurkeriren bat asmatu bearrean izango aiz, osaba maltzurra.
Etxde JJ 77. [Mendi] kozkorrari bira eman bearrean, iru kamionak alkarren ondoan gertatu ziran. Anab Aprika
76. Goiak eta beiak ausi bearren asi zan. Erkiag BatB 93. Gabonak dira urrian / da etxeratu bearrian, /
gurasuakin apaldutzeko / oitura zarrian. Uzt Sas 71. Nekazaria bere burua madarikatu bearrean zegon alako
erokeri-makiña entzunaz. "Se iba dando al diablo". Berron Kijote 68.
d) (Tras part.). A punto de. "Zolditu bearrean, a punto de enconarse (V)" A Morf 465. "Ito bearrean (V, G, AN)"
A EY III, 328. Bere arpegiko kolore guziak galdu, gorputz guziko izu-ikara laborriak artu, eta estutasunaren
indarrez ito bearrean. Arr GB 89. Neska bat ikusi nun / erotu bearrian, / ikusi zualako / kaka oriñalian. JanEd I
104. Olatuen tartian / ito biarrian. Arrantz 98. Goseak eta egarriak amaitu bearrean, gizonaren itxurarik
ezekarren. Ag Kr 17. Ta asi ziran batzuek berriren berriz biriak bota bearrean, eztarriak eten bearrean ojuka.
Ag G 103. An zegoan gizona edo gizantza, argal, beltzeran, zuriz jantzirik, begi biak erten bearrean. Ib. 250.
Galdu-bearrean zebillela, beste oiek Zabala baña argi eta zorrotzagoak ziruditelako. Etxeg in Muj PAm 23. Sasi
ta bedar txarrez / itto biarrian, / ikusirik baratz au / ain zori txarrian. Enb 174. France-n, batez ere, poesi gaia,
aldakuntza gogorra jaso bearrean dago. "Está a punto de sufrir". Aitzol in Laux BBa X. Au ikustian, bajoian
gure mutilla pozarren-pozez ler egin biarrian. Otx 156. Goseak amorrau bearrean natxeoan. Lek EunD 28.
Erotu bearrean nago!... ABar Goi 58. Lertu bearrean dabilkit barrualdea. TAg Uzt 124. Begiak azaltzen dute,
alkar iretsi bearrean, mintzoak ez dezakeana. Ib. 7. Zirgillu latzak soñean, / goseak il-bearrean... SMitx Aranz
223. Iru milla metro bañan goragoko atso aren etxe artan otzak ebaki bearrean. JAIraz Bizia 82s. Lotzen dira,
euren inguruan --argiarenean inguma ta tximirritak bezela-- jira ta bira egoak erre bearrean. Erkiag Arran 48.
Taupadaren taupadaz biotzak urten bearrean. Bilbao IpuiB 276. Zenonek motz eta zorrotz egiten zituen
korapilo-matazak arilketan, burmuinak urtu-bearrean ari ziran entzule bizkor atzarriak. Zait Plat 40. Or nun asi
zan gure Pernando egarriaren-egarriz iturriak ez-eze errekak be agortu biarrian. SM Zirik 18. Nireak egin dau,
dirudianez. Sukarrak erre bearrean nauka. Erkiag BatB 198. Zoratu biarrian jarri zan dama aura erantzuna
artu ebalako. Etxba Ibilt 463. Ordu txarrean bigundu nintzan zure esanetara! Eta orain nere okerrak eta lotsak
auzoan arrotu bearrean dira. NEtx LBB 25. Eseriko dira orduan kai-ondoan dauden mahai luzeetan, nork bere
botila ardoa aurrean, eta zintzurra urratu beharrean ekingo diote kantuari. MIH 310.
(Con rad. en vez de part.). Ezpañak dardar, lepo-zañak ler- / bearrean, muinki dut estu nere eder /
besoetan, ta atsa yaurtiki. Ldi BB 164. Zu berriz lurpe otzean, / maitea, or zaude: / zora bearrean nabil, / beti
zure galde. NEtx LBB 359.
e) "Obeto bearrean, creyendo hacer mejor (V)" A EY III 312. "Ondo bearrean, con buena intención (V)" Ib.
306. "Ondo bearrean in noan (V-arr)" Gte Erd 240. v. BEHARREZ (e). Ikasle zenbait biurriagotu egin ziran,
obe bearrean, eta txarretik txarragora io zuten, inoren itzalik onartu nai gabe. Zait Plat 104.
f) "De necesidad, nécessairement" A.
- BEHARREANAGO. (Forma con suf. comparativo). En mayor necesidad. Han abariziosa, diruz betherik
zegoena, nezesitate handian, munduko beharrik beharrena baiño beharreanago iarriko da. Ax 591 (V 380).
(Tras rad. vbal.). Zeure umea edo zerbitzaria, korrijitu, emendatu eta zentzatu nahi duzunean, anhitzetan
ere, zerori iartzen zara zenza beharreanago. Ax 278 (V 186).
- BEHARREKO. a) (Adnominal, tras part. o rad.). Que ha de, que debe, que tiene que; que tiene necesidad de,
necesitado de. "Arek egin-bearreko testigutza zan ori eta, ez egiñean, oso gaizki geratzen giñan gu" Gketx
Loiola 35. "Esan biarreko guztiak esaittuzu?" Elexp Berg. Cf. beharreko. Tr. Documentado en textos
meridionales a partir de comienzos del s. XIX. Eskusa txaarrekin konfesatzen duenak bekatu mortal edo bere
zirkunstanzia esan bearrekoren bat, egiten du sakrilejioa. Mg CC 120. Gauzaren bat danian ikasi biarrekua ta
ikaserraza, ez ikastea ta ez jakitia pekatuba da. Mg CO 40. Bide luze au guztia arkitzen da lan gogor anitz egin
bearrekoa. Izt C 89. Ezta mirarituteko gauzea [...] leundu bearreko esakera bat edo beste idorotea. Ag Kr 8.
Joandako edo etor-bearreko gauzak gogoan zituan eztakit. Ag G 51. Buruko zorabioa duela ta etzin-bearreko
asmatzen dala ta lotara doala esan digu. A Ardi 122. Nere joan bearreko samiña, zure espa atsekabeak
garrazten didate. Alz Ram 55. Gero, egurastu bearrekoan, ez soingañeko ta ez buruntza, atsegiñez iganen
ninduken errege senarrarekin dorrearen galdotsera. Or Mi 32. Arrezkero egin ditudan bioz-bertsuetatik zenbait,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
374