Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(Con adjs. como handi, gorri, etc.). Ikhusten dut pazienziaren behar handian naizela. Ch III 12, 1. Bata ta
bestea arkitzen ziran [...] Espiritu Santuaren bear andian. Mb IArg I 367. Serora gaixoak ere, hain beharrak
herrian, / ginauzkanak egoitza on baten behar gorrian. Xa Odol 158.
"Lauen bearren dago irabazteko, está a falta de cuatro" A Apend.
(Tras tema nominal nudo). "Lo beharrean nabil (G-azp), lo beharrean nüzü (S)" Gte Erd 213. Baldin bere
haserre hartan kolperik egin badu, barber beharrean nehor ezarri badu. Ax 282 (V 188). Nere laguna laguntza
beharrean da; goanen natzaio esku ematera. Dv Lab 9. Atseden bearrean Praisko zan aurkitu. AB AmaE 292.
Potiñetakoak eurak eioazan laguntasun bearrean. Ag Kr 198. Gaizki janean ta lo bearrean. Ag G 254. Diru
bearrean geiagotan arkitu zan diruz aseta baño. Muj PAm 18. Iñoren laguntza bearrean dagozan langille ta
alogerekoai berariz lagundu bear dautse estaduak. Eguzk GizAuz 171. Arras diru beharrean baitzen, Heliodoro
igorri zuen Jerusalemerat hango tenploan ziren aberastasun guziak har zetzan. Zerb IxtS 75. Guztiok dakiguna
da sail aundiak daudela egur-bearrean. Munita 22. --Zer dalata baña gizonak iretargira juateko ainbeste
amorru? --Nunbaitx leku biarrian izango gaituk. SM Zirik 23. Botikarixua botika biarrian. Etxba Ibilt 472 (tít.).
Hitz beharrean aurkitzen da galesa ia behinere erabiltzen ez den barrutietan. MIH 186.
"(Todo lo habrá) menester, guztia bearrean egongo da" Añ. "--Zelan dago ama gaixua? --Dana biarrian, así
así, regularcito" Etxba Eib (s.v. dana). Narras ta guztia bearrean ibilten da. Txanponak nekez datorkioz; joan,
barriz, errez. Erkiag BatB 152.
(Con adjs. como handi, gorri, etc.). Sendagilleak ikusi nintzala agindu zun, eta arek, atxeden-bear gorrigorrian
nengoala. Or SCruz 94.
(Tras -tzeko). Nola lur-lantzea, aphaintzea, laboratzea eta begiratzeko beharrean eta premian ere iartzea,
bekhatutik sortzen eta heldu diren [...] ondoreak baitira. Ax 22 (V 12). Beren langintzaren uzteko beharrean
aurkitu ziren zorigaiztoko gizeraileok. Mde Pr 139.
b) (V, G, AN, S; Lar, Añ, Dv (G), H). Ref.: A; Lh; Gte Erd 244, 157. En vez de, en lugar de. (Precedido de
part.). "(En) lugar, en vez [...]. Agitz hitz egin bearrean, ain malsoro hitzegiten diozu?" Lar. "(G, V), au lieu de.
Syn. behar bidean, behar zuela, zuelarik" H. "Se usa éste con verbo infinitivo. Or egon-bearrean, zatoz barrena
(G), en vez de estar ahí, venga V. adentro" A. "Etxerat jin beharrian, ostalilat juan da (S)" Lh. "Kopletan ibilli
bearrian, biarra eiñ (V-gip), lana egin bearrian, denbora alperrik galtzen (V-gip, G-azp, AN-gip) [...] bear in
bearrean koplea bai asko (V-arr)" Gte Erd 157. v. BEHAR BIDEAN. Tr. Propio de los dialectos vizcaíno,
guipuzcoano y alto-navarro, y atestiguado tbn. en roncalés; a pesar del testimonio de Lhande, no lo encontramos
en textos suletinos (sí aparece en un refrán de Oihenart, versión del recogido por Isasti).
Idiak erausi bearrean, gurdiak iño. "El buey había de mugir, y el carro gruñe". RIs 49. Idiak erasi beharrean,
gurdiak. O Pr 273. Negar ta negar egin beharrean anima bekatuz ilzen dezun aldian, irriz ta farraz zaude. Mb
IArg I 171. Zu onen biotzeko ateetan deiez, ta idiki bearrean, ateaz arpegian eman zizun. Cb Eg II 109 (Dv LEd
196 ideki behar-bidean). Ori ere kontu ona degu, barautu bearrean, mai bietan jatea. Cb Just 46s. Kendu
bearrean geituko zakoz. Mg CC 159. Zelan aragija jagiko ez da ezi biarrian gozatu ta gizenduten bada? Mg CO
286. Zorrak pagatu bearrean, geirik geira doazala zor barriak. Añ LoraS 32. Gu joán beárrean berarén billa,
bera lenzen gure deitzerá. LE Ong 123v. Berari begiratu bearrean, edo ordean, naiago genduke noaski fedearen
argiak animako begien aurrean ipintzen ezpaligu Jaun bera. AA III 316s. Dotriñara etorri bearrean batzuek
joaten dira plazara pelotara. Ib. 595s. Kastigau biarrian gauza andijaguak ikasi ez daijeezan, biar bada ez
deutsee jaramonik egiten. JJMg BasEsc 11. Emakume pekatarijari arrika asi biarrian, zaarrenetati asita,
banaka ta binaka ixil ixilik jente guztiak alde egin eban andi. fB Ic II 236. Benturaz atzera zuaz aurreratu
biarrian. Astar II 167s. Ematen zaiolarik / kulpa Jainkoari, / nork eman bearrean / bere buruari. It Fab 74s.
Bere odoleko Jainkoaren serbitzari bat emazte egin bearrean, Heten jatorriko bi neskatx idolozalerekin ezkondu
zan. Lard 31. Ikasitoki andira sartu bearrean, bat batean bestera pensatu zuen. Aran SIgn 68. Gaiztotzen asiya
da / ondu biarrian. Xe 251. [Kandelak] ipiñi bearrean San Anton Abati, / Jarri eutsazan bere arerio bati. AB
AmaE 274. Nola etzekiten ango izkuntzarik, esan biarrian ez, berdin esaten zuten bai. Bv AsL 166. Lurrian
zegoana zutitu bearrian, zutik zegoana lurrera erori. Urruz Urz 16. Liburularia izan bearrean palankaria edo
pelotaria izan balitz, beste txorik erezi edo kantako eutsan. A in Azc PB 16. Eskatu bearrean itxi ez dagigula
jausten, ez litzateke obeto izango eskatutea librau gagizala esetsietatik? Itz Azald 66.
(s. XX) Gero Karlosen gerran, karlisten deituzteinian mitilak [...] balle koni mitilak eraman biarrian paka
arazi zein ogeita bi milla duro. Mdg 138. Errezago ipiñi bearrean, dana ipiñi dogula geroago ta gatxago. Ag Kr
9. Au ez dago ongi iñoren iritzian, eta gauzak zuzendu bearrean okertzeko modua da. Goñi 82. "Barkatu" esan
biarrian, gutxik egin zuen nola etziyon eman begi ondoko bat. Iraola 60. Mutillak banandu ta bakian ipiñi
biarrian, amorratu ta sututen ebezan. Kk Ab I 32. Elizaren Legeak bete bearrean olako legerik ezpalitz bezala
bizi diranak. Inza Azalp 11. Eulijak jo biarrian, bere buruba baño ezeban joten. Otx 160. Ori, korapilloa askatu
bearrean, moztea izango zan. Or SCruz 113. Mordoska aundia utzi-bearrean, aien aberatsari ala dagokiolako,
uskeri batez etsiko dizute, ta kito. Ldi IL 74. Orregatik ematen die Yudak aurretik ezaupide ori, Yesus atzeman
bearrean besteen bat lotu etzezaten. Ir YKBiz 470n. Ikasketari, oi bezala, burua lotu bearrean, leio-oñari besoak
egotziz egon zan. TAg Uzt 68. Egazkariz Bogotá-ra igo ziran. Bi ordu t'erdin, ibaiez gutxienaz bost egun pasa
bearrean. JAIraz Bizia 67. Ekaitzak aurtiki oi ditu itsasgizonak, iretsi bearrean. Or Aitork 189. Piarres
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
372