Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
txatar bati, zeñek eragiten zion bearra txit agitz, ta eman jateko gutxi ta makillada asko. VMg 47. Alperrari bear
eragitea, lotia irazartzea ta ardura bagea estutu ta arduratsu egitea. Añ GGero 17 (Ax 28 (V 16) trabailla
arazitzea). Ez daukee edo ez dakijee beste pozgarririk ume inozentiak [...] isilik eukiteko, esanak ta biarra
eragiteko [...] dantzako ibilte batera agindutia baino. fB Ic I app. 17s. Guraso batek maite dabela bere semia, ta
ez nekerik emotearren, dauka biarrik eragin ta ofizijorik erakutsi baga. JJMg BasEsc 10. Premiña andia bagarik
bearrik zuk egin edo besteri eragin badeutsazu. Añ EL 2 138. Badakit barritsuak, ez gitxik auzoan, / derautsela
nigaitik gaur modu gaiztoan, / bearra eragiten azur bageari [= 'a la lengua']. AB AmaE 335. Zelan dira
[esetsiak], arimako lanetan guri biarra eragiteko? Itz Azald 186. Zek egin zenduzan beargin? bearrak bear
eragin (Vc). "¿Qué te hizo trabajador? la necesidad obliga a trabajar". A. Orregaittik, esakunea dan lez,
bearrizanak bear eragitten eutsan Karlosi. Echta Jos 107. Emakumia dozu etxeko ardurea daukana, gauzeari
iraun eragitten dautsana, sendija jagoten dauana, otseñai biar eragitten dautsena. Otx 21. Derrigorrezko biar
orrek biarra eraitzen zetsen. Izan be eurendako ori zan biziaren garratza: biarra. SM Zirik 11.
- BEHAR ERE (S). "Il faut ésperer que" Lrq. Cf. beharrik. Parisen bada andere, zunbait unest behar ere /
bena üskal herri hoietan, oro halako dirade. Etch 524. Zer erranen die irakurzalek prefaziotto horrez?
Haboruek erri eginen die, eta behar ere. Const 25.
- BEHAR-ERRAZ. Fácil de laborar. Onek [lenengo gizonak] pekatu egieban baño leenago, lurra samur ta
biar-erraza bazan bere; ta pekatu egiebanian gogortu, arantzatu ta lartu jakola. Mg PAb 149.
- BEHAR ETA BEHAR. a) Trabajando sin descanso. Iru aste osoan erabilli eban biar da biar. Eta jateko
guztitzat bedar siku apur bat besterik ez eutson emon. Bilbao IpuiB 203.
b) Obligadamente, forzosamente. Aurtzaroan etzun maite eskolarik. Bear ta bear bialtzea ongi egin zioten. Or
Aitork 24.
- BEHAR- ETA BELTZ-. Necesidad extrema. Beti mintzatzen ari danari, itz arrotz tartean bertako ez oituak
ere jaulki egiten zaizko. Bañan itzik jatorrenak bearrak eta beltzak eragiten ditu. Ayerb EEs 1915, 2. Nork
irakatsi dizkio orren itz eta eskari egokiak? Bearrak eta beltzak. Ib. 2. Nik nai nuan berak asmatzea erderazko
itz oiek, eta berak euzkeraz esatea, esan bearrean eta beltzean arkitzea. Ib. 3. Bearrean eta beltzean egiten degu
(AN-larr). 'Ezinbestean'. Inza NaEsZarr 208.
- BEHAR-EZ (AN-gip ap. A). a) Infortunio. v. ezbehar. Iturri artara dijoaz Ama Birjiñaren izen santua
aboan dutela, beren bearezen sendatze billa. Goñi 80s. Jausi zan kontuan zer zori gaiztoko biar-eza batu
zetsan bere buruari. Etxba Ibilt 458.
b) (Tras part.). No tener que. Cf. Lar: "Excusado, inútil, bearreza" y Añ: "Bear eztana, bear eza". Zeugan
maitatzen danik itxi biar eza; / oro zeu zaralako, muin eta azala. "No tener que dejar". Laux BBa 102. Guzurra
zirudian arranegitar neskatxa guzti guztiak an egon bear eza. Erkiag Arran 67.
Piñua karutu zanean, dana piñua. Baiña ortik etorriko da iñork bear eza. And AUzta Ib. 96.
- BEHAR EZ BEZALA. v. behar izan.
- BEHAR-GELA. "Retrete" Bera. Cf. supra (I, 4).
- BEHAR IZAN. v. behar izan.
- BEHAR LEKUAN. "Egiñ behar lekhuan, au lieu de faire" Ht VocGr 380. "Erran behar lekhuan, au lieu de
dire" Ib. 380. v. BEHAR BIDEAN.
- BEHAR-MAHAI. Mesa de trabajo. Ze erremienta biar da arotzijarako? Enzuzuz: askoria, azuelia [...],
zurmalluba, biar-maija, barrenia. Mg PAb 152.
- BEHAR-MODU. Trabajo, faena. Ikusi dot iños, jostun edadiak obligeetan ebana, juan bere biar modura
baseerrira baru egunian ta etxeko andriak esaten, ez egijala barurik egiñ. JJMg BasEsc 204. Afal osteko
erpillauste, liño aterate ta beste biar modu, jente gazte ta nasai asko batu oi diranetan. Ib. 118s. Beste biar
modu batzuk dagoz zeinzuk Jangoikuen honrarako eta Elexien onerako izan arren ezin euretan biarrik egin
leitekian jaijegunian. Astar II 69. Iñor ez dot ikusi belarri-motzdunik / gogotik biarrean ekiten dautsanik; / [...]
Biar-modu batean eztauke paltarik; / Orren artean bada emazte bakorik? / Laster topauko dabe, ez artu
bildurrik. Enb 162.
- BEHAR ORDUAN, BEHAR ORDUKO. v. behar izan.
- BEHARRA EGIN. v. BEHAR EGIN.
- BEHARRAGOKO. Cf. beharreko. a) Más pobre, más necesitado. Ez naizela hik uste dukan gizon aberatsa,
nahiz ni baino beharragoko hainitz baden. Elzb PAd 12.
b) Más necesario. Ango agintariak, auntzak baño bearragokoak dirala basoak, zuaiztiak, eta debekatu omen
ditu auntz guziak. Munita 132. Kapital hori gastatu balu / beharragoko obretan, / bertze aldiko estimua're /
izanen zuen dobletan. Mattin 66.
- BEHARRAK EGIN. Hacer efecto. Ardaotxoak bearrak egin ebazanean, da bero-bero egozanean, iru mutil
lagunak asi zirean Karlos zirikatuten. Echta Jos 43. Gaur Jaungoikoak nai badau, zigorrak bearrak egingo
dittu: orrek ume zittalok eztira Murguara joango beste baten. Ib. 35.
- BEHARRAREN BEHARREZ. En extrema necesidad, en extrema pobreza. Nere etxe-gañean ezer arkitzen
badezute, artu. [...] bearraren bearrez ez gera. Muj PAm 67.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
370