Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Isidrok bearrik egiten etzuela. Cb Eg III 335. Idi uztarri zuri galantakin pozik soloan bear egiten. Ib. 335.
Beharra egiten duan langilleari zor zaio bere saria. Ub 187. Mutil neskatillentzat / ondo alegria / endemas
badagoz bertan / Braulio ta Pepe / olgetan pasetako / biar egin bage. DurPl 71.
(s. XIX) Bear egin bear du graziak gurekin batera, dio San Pablok. Mg CC 188. Euskara eztakian
Librugilleak ezin bear egin lezake ain zuzen, nola dakianak. Ib. 259. Serbitzari onak egin daruaz borondate onaz
ugazabaren esanak [...] ta ez dabill biarrik egin gura ezda, ugazabak ikusten ez dabenian. Mg CO 49. Soluan
biarra egiteko, ez dau begiratu biar atzera, ta bai ekin bere lanari. Au egin biar da birtuteko biarrian. Ib. 277.
Jangoikuak bedeinka zuben biar egiteko gogua, ta besuetako sendotasuna. Mg PAb 141. Eskuak bear egiten
dabe; begiak, ikusi; belarriak, entzun. Añ LoraS 151. Abere ta animalia adimenturik eztabenak bere, beintzat
erleak ta iñurriak, errazoiaz esango deuskue bear daigula. Añ GGero 24. Ez nuen udan astirik izan bear
egiteko, ebilli nintzalako erririk erri [...] soñua jotzen. VMg 78. Nai dek iñoren maian jarri, galanki bazkaldu ta
bearrik egin ez? Ib. 52. Nere urte loratuetan bear egin nion; nere bidez ill zituen erbi asko. Ib. 29. Eman bear
zaie egiazko pobre bearsuai, eta batezere lotsatiai; bearrik ezin egin duenai eta eritasunean [...] daudenai. Gco
II 37. Sei egunetan bear egingo dezu, eta bukatuko dituzu zure lan guziak. AA II 43. Ezpazera saiatzen bearra
galanki egitera, umeak ta familia mantentzeko. AA III 595. Ez dozu zapatuko egunian (orain Domeekan) biarrik
egingo. fB Ic I 23. Sei egunian biarra egingo dozu. Ib. 23. Ez zan iñun obato biarrik egiten baseer[r]i onetan
baño. JJMg BasEsc 95. Nai ezpadabe eztira egongo Jaijegunian biarra egiteko nezesidadian. Astar II 75.
Gorputzarenzat biarra daigun, emoten deuskuz asteko sei egun, eta bat bakarrik arimiagaitik biarra egin
daigun. Ib. 76. Edo beste edozeinbere onelako bere ofizijo edo lanian biar egiten dabenak. Ib. 67. Zuk bere
bazenduke / egingo bearra. Zav Fab RIEV 1909, 37. Bearra egiteko ustean meatze zulora sartu eta lanen pitinik
egin gabe aste osoak jokuan igarotzen zituztela. Izt C 68. Jai osoa bada, bear edo lanik egiten ez dabeenak,
premiña estu edo errazoeko baga. CatBus 24. Boozi biotza bete zion Ruten bear-egiteko eresiak, era morroiai
esan ere zien, ez eragozteko. Lard 160. Bitartian an bere biar eginda bizi da jentia. Ur Dial 41 (It lan eginda, Dv
lanean hariz, Ip lan eginez). Bearrik egiten ez badegu, etziok emen ezer guretzat. Zab Gabon 54. Orretarako zoli
egiñ eban bear. AB AmaE 235. Karidadeak eingo ezpaleu bearra, / Lurreko soñu dana litzake negarra. Ib. 317s.
Arrats-aldean gero / etxean bakarrik / eztot gorputza ausiko / egiten bearrik. Azc PB 235. Ezta idien bearra /
beretzat izaten; / berak bear egin da / inok deutso jaten. Ib. 110. Santuak egun guzian, lenengo beargilleak
bezala, bearregiten eta gauaren geiena orazioan igarotzen zuen. Arr Bearg 288 (ap. DRA). Nok gordetan dituz
jaiyak? Meza oso bat entzun, eta premiña baga biarrik egiten ez dabenak. Itz Azald 90. Zer autuko leukean
berak, zeruan bereala sartutea ala lurrean geratutea, Jaungoikoaren zorionagaitik bearra egiteko. Ib. 65. Beti
da pekatu ilgarria ordu bi baño luzeago biarra egitea? Ib. 94.
(s. XX) Amak agiraka asko egitten eutsan ainbeste bear egitten ebalako. Echta Jos 193. Auxe dok eguraldi
ederra baratzian biar-egitteko! Altuna 64. Orretara, gure mutillak Errotarijarentzat egitten eban biarra. Ib. 66.
Itz-egiteko bidian dagoz euzkeraz idatzi dabenak, bestiak ez, lanaren neurrija biar-egin dabenak dakilako. Laux
BBa 142. Ipiñeburutarrak bear egiten deuden toki guztiok euren guraso zarren pozgarrizko gomutez beterik
aurkituten dituez. Akes Ipiña 22. Oingo munduan, zenbat biar ein biar dan, biarrik ein barik bizi izateko. SM
Zirik 44. Eibarko basarritar bati, kalian biarra eiten ei ebana ei zan, [...] preguntau ei zetsan kapitanak, ia zer
ofizio eban. Ib. 72. Ordu libreetan bier egiñaz irabazten eban eskolakoa ordaintzeko dirutxoa. EgutAr 27-10-
1960 (ap. DRA). Aitak basoan egiten eban bierra egur ebagiten. Alzola Atalak 48. Andra Sabadiña, seme alaba
pilloa azi daben alarguna, eskatzean egiten deusku bierra, janaria gertatzen. Ib. 92.
v. tbn. Apaol 59. Biar egin: CatLlo 41. Bearra egin: Echag 45. Biarra egin: Zav Fab RIEV 1909, 37.
Ontzian ainbeste dabill geldirik dagoena, nola bear asko egiten duena. Cb Just 46. Idijak biar asko eginda
arikatu dirianian. Mg PAb 109. Txarri abillagorik ezin lei billatu, / gitxi jan ta bear asko egiten deusku. Enb
184.
b) (Con aux. trans. tripersonal). Hacer falta. Aiei dei egiteko turuta edo korneta batek bear egiten ziola, len
zerabilena ausi bai zitzaion. Or SCruz 16. Gari gorria atzera duzu oraino [...]; baño aize onek balirau, igitaiak
bear egiñen digute. 'Vous verrez les faucilles manquer au travail!'. Or Mi 87.
B) (Sust.). a) Trabajo. Cf. BEHARGINEAN (s.v. behargin). Zaar nekatuei ondo begiratu; / Bear egiñak ondo
saristatu. VMg 30. Maitetasun geiago ekusiko litzake beren serbitzari ta errenteroen alderonz, zeintzuen neke ta
bearegiñez dauden anbeste era ta jauntasunean. Ib. 61. Bakotxari emon biar jakala bere biar eginaren sarija.
Astar II 244.
b) Trabajador. v. behargin. Besterik ezpada bere, asko izango da zure lepora ezarteko luma biar egiñen
nekesarijak. 'Los gajes de la gente de pluma (lit. los que hacen trabajo de pluma)'. Mg PAb 80.
- BEHAR EGINARAZI. Hacer trabajar. Premiña andi baga bearrik egin edo egin-erazo badozu. Añ EL 1 130.
- BEHAR-EGUN (Lcc). Día laborable. "Día de hacer algo, bearr eguna" Lcc. Gobernadore Jaunen /
disposizinuan / dagoz materijala / fabrika guztijan / baita oraintxe bier egunak / bere eskubidian. DurPl 113.
Asteko biar egunak eskatuten dira ogija billatuteko ta gorputzeko bizitziari iraun eragiteko. Mg CO 289 (CC
192 bearegunak).
- BEHAR ERAGIN, BEHARRA ERAGIN. Hacer trabajar. "Zek egin zenduzan beargin? bearrak bear eragin
(Vc), ¿qué te hizo trabajador? la necesidad obliga a trabajar" A s.v. beargin. Saldu zion bere jabeak errotari
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
369