Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
airea eta argia bezala, eskas ziren gauzarik beharrenak. Elsb Fram 106. Eskoletan erakasten ezteno, beharrago
baizik ez bakotxak bereaz egin, ahal duen ber. HU Aurp 218. Bide makurretik doanak du bide xuxenaren
erakusle beharrena. HU Zez 82. Alta bada pereku eta maina guti zuten etxean, beharrez kanpo. Ib. 70. Bizirik
zaude eta ori da bearrena. Apaol 110. Zu zara neure egunen / eguzki bakarra / ta gaua argituteko / ilargi
bearra. Azc PB 61.
(s. XX). Urhats bat bakarrik ez dutelarik egiten non ez den beharra. JE Bur 163. Nere barrengo illunpe aundi
au alaitu dediñ, bearra arkitzen det beti zure onduan izatia. Ill Pill 10s. Orretarako biarrak dira ba beso sendua
ta azkora andi zorrotza. Kk Ab I 3. Nere suan nik dakot moldatzen aintzurra, / Nihaurk arthatzen ere --nola den
beharra-- / Golde nabarra. Ox 169. Len ere, amaika bider [...] esan izan degu ori bearra dala, zenbait arlo
astindu ta eragingo badira. Ldi IL 74. Garizumaren adarra, / luzea, baiña bearra. Or Eus 183. Zerimoni au
bearra zuten / Naparroako oituretan. "Era obligada". Ib. 407. Orduan, ugazaba ta langilleen arteko eretxibatasuna
iñoz baño bearragoa izango da. Eguzk GizAuz 142. Mundu onetan eroapena gauzarik bearrenetakoa.
Bilbao IpuiB 136. Gaixo Frantses! Etzuen beste beharragorik bere azken indar bakarren galtzeko! "Il n'avait
besoin de rien de mieux". Ardoy SFran 263. Katixima baten moldatzeko: ez luzea, segur, bainan elhe alferrik
gabe, egia beharrenen bilduma. "Vérités indispensables". Ib. 163. Ik ere nik bezela / bearrena palta. Uzt LEG I
319. Bere bizitzari buruz, argitasunik beharrenak emango ditugu huts hutsik. MIH 235. Euskara idatziaren
barrutian, irakaste lanean dugu beharrenik batasun hori, [...] literatura "ederrean" baino areago. Ib. 95.
v. tbn. (para ejs. posteriores a 1900) CatJauf 45. NEtx Nola 12. Munita 139. Gazt MusIx 7. Xa Odol 158. Berron
Kijote 87.
2. (Lc, BN ap. A; Mic, SP, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB). Necesitado, pobre (tbn. usado como sust.).
"Menesterosa cosa" Mic. "Pobre beharra, on-beharra, pauvre nécessiteux" SP. "Pauvre, nécessiteux, indigent"
VocBN. "Pauvre, besogneux" Dv. "Le pauvre, l'indigent", "(adj.) indigent, nécessiteux" H. v. pobre; behartsu.
Tr. En vizcaíno sólo lo hallamos en un refrán recogido por Garibay.
Gizon bearra, gogo us. "El hombre necesitado, todo es pensamientos". RG B21. Konsola itzazu tristeak,
senda itzazu eriak, fabora itzazu beharrak. Mat 221. Limosna andiak jende bearrei. Ber Trat 110r. Egun oro
behar gara, iguzu mantenua, / eta guk berzeri legez hutsen barkhamendua. EZ Man I 36. Ezen ni naiz kreatura
gauza guztiz beharra. Ib. 35. Eske dagoena emozu beharrari. EZ Man II 11. Erromerian dabilzanak eta berze
beharrak ostatatzea. Harb 28. Nagia bethi da behar, eskas eta errumes. Ax 42 (V 26; v. tbn. ES 183). Behar
duguna hartu, eta ethorkizuneko kasuetako ere zerbait gelditu, eta gaiñerakoak probe beharrenak dira. Ib. 225
(V 149). Dohatsu da beharraren eta probearen gaiñean enplegatzen dena. Ib. 219 (V 146). Beharrari emaitea
ezta emaitea, baizi ereitea. O Pr 83. Amatasunaren karraz, / Birjina zara xahu: / Gu beharroz egiozu, / Seme
Jaunari oihu. Hm 91. Iainkoaren grazia heldu zaionean gizonari, indarsu eta ahaldu egiten da gauza guzietara;
bainan ioaiten zaionean behar eta flako gelditzen da. SP Imit II 8, 5. Pobre behar bat ikusi dut eta enatzaio
heldu izan ahal bezala. SP Phil 157. Ederkiago preparatzen da besta egunetan [...]. Penitenziazko denboran,
nola Garizuman, hagitz behar[r]ago iarten da [arropaz]. Ib. 331. Baiñan beharra bezala / Heldu naiz haren
gana, / Eria doan bezala / Mirikuaren gana. Arg DevB 198s. Garbi zazu odol hunetan / ene arima beharra... Gç
113. Nola gabeziari iarraikiren gira? Maithatzez jente beharrak. Bp II 20. Nere urrengo zu Egiptoko erreinu
guzian, ta gaurdanik zu munduko bearren ariñle ta salbale. Mb IArg I 393. Egin dituen milagro ta gauz andiak
eta guziak izandu dira eskatzen zituen beharrari zegozkanak. Mb IArg II 269. Pobre bear oni begi onez begira
zaiozu. Cb Eg II 77.
(s. XIX) Jende bear guztia alferra, burugabea ta besteren kostuz bizi nai lukeala iritzitzea. AA III 630. Jende
beharrak, biziko badire bethi ta bethi lanean hari behar direnak. Dh 100. Persona bearra edo pobria baldin
bazera [...], izan zaitez ere espirituz pobria. Echve Dev 317s. Zü idüri süjetik, Franzian eztela / hain ürrikal
dianik, persuna beharra. Etch 590. Ondikozko Rolandok orro berritz ere; [...] / Karlek oraino berritz aitzen
lagunekin; / Rolando dela dio behar etsaiekin. Hb Esk 60. Sal zaiteken ezen diru hainitzetan usain gozo hori, eta
beharrari eman. HeH Mt 26, 9 (Dv, Ip behar; Lç paubre, TB, Echn, Hual, Samper, Leon pobre, SalabBN probe,
Ur eskale, Ol lander, Arriand txiro, Ker, IBk, IBe be(h)artsu). Txit ona eta Jainkoaren bildur andikoa zan [...].
Persona bear asko estaltzen zituen. Lard 498. Oi zeruetako Erregina, eri behar huni begi onez begira diozozu.
Ib. 142. [Diru hori] andre batek egorria nuen norbait beharri emateko. Hb Egia 21s. Elizak egin ditu eri, zahar,
haur galdu, behar eta zaurthuen lehen etxeak. Ib. 103. Urrikalmendu nitaz, zeren hainitz beharra eta dohakabea
nagoen. Dv LEd 129. Aberatsaren jauregian nigar gehiago egiten dela beharraren etxolan baino. Dv Lab 3.
Ttipi eta handiek, aberats eta beharrek, pelut eta gathibuek. Dv Apoc 13, 16 (Ip beharrer, Ur (G) behartsuai).
Yende beharrek ez dute yotzen / gure etxeko atean / non ez duten mahainean / [...] lekua gure aldean. Elzb Po
197. Oraiko eskelariak eskergabeak balinbadire, ez dire gutiago urrikaltzeko, egiazki beharrak direnean. HU
Zez 35.
(s. XX) Eman dezala handik sos hura herriko behar bati. JE Bur 149. Den beharrena ere jendea baita, eta
erikor. Ib. 187. Badakik errana: zarrago eta biarrago. EEs 1918, 121. Hiritik jali ziren: hirian ezpaitzen / eskale
beharrari atherik zabaltzen. Ox 65. Jende bearrak zirala aren gurasoak, eta laister umezurtz gelditu zala. Or
SCruz 17. Ontasunetan igeri baitzen / etxeko seme bakarra, / espos-laguntzat hautatu zuen / nexka gazte bat
beharra. Etcham 151. Eskual-Herri Nabarroako herri batean bizi zen familia bat arras beharra. Barb Leg 129.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
365