Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
euskeera garbiko izeneetan imintia. fB Ic I X. Goitu biar ditugu gurari deungak, pekatu ez dan biarrian zetan
edo atan denporia iraguagaz. fB Ic II 281. Jostun edo dendari asko abijetan dira biarrian zapatuban. Astar II
72. Orduterdi edo bi baño geijago egiten badabe biarrian. Ib. 72. Zuaze biarrera eta zeuben arazubetara. Ib.
204. Gizon ezkondu bat, zeinek bere biar edo irabazijagaz emoten eutsen bere emazte eta semiai biar eben
gustija. Ib. 100. Etxean aziriko / zekortxu ederrak / egin oi daroadez / soloko bearrak. Zav Fab RIEV 1909, 37.
Bear litekean baño lan ta bear gitxiago egin izan badozu. Añ EL 2 152. Egunez bearrean aritzen ziran, ta gabak
orazio luzietan igarotzen zituzten. Echve Imit 52. Pozez kantari gogoarekin / daude nor bere lanean, / eta
sarritan dantza oi dira / bearrik ez dutenean. Echag 182. Egunaz gogotik bearrean / eta deskantsuz gabean. Ib.
118. Zeugaz eskolan, biarrian, bidian ibilli oi zirianak. Ur MarIl 41. Bere mastirako langilleen eske irten zan.
[...] arkitu zituenean, bakoitzari erreal biña eskeñita, bearrera bialdu zituen. Lard 422s. Erliak goxetik gaberaño
diardube biarrian gelditu baga. Ur Dial 26 (It, Dv lanean, Ip lanian). Sarriten konfesetie ta komulgetie; egun
bakotxeko lanak eta biarrak egun guztijetan Jangoikoari ofrezietie [...]. Ur CatArrig 95. Urregorrizko luma eder
bat / eskuan dozu saritzat, / bear andiak zenduzalako / egiñda itxi guretzat. AB AmaE 195. Onen bestegaz urten
egin zan kalera, / ordu batak jotean, sartu bearrera. Ib. 265. Aiñ dira enkantugarriak / gabak dituzan
ezkutapenak; / arima zoratu oi dabe / Jaunaren alako bear eskergak. Ib. 384. Bear asko, ian gitxi, / beti bizi
nekez. Azc PB 316. Asko dagoz geldirik / bearrik bakoak / onek eztira alperrak / ezpada zintzoak. Ib. 111.
Nekazaleak astegunean / atzamarrakaz daroa / kontua ziur noiz izango dan / eguna bear bakoa. Ib. 76s. Utsean
eta alperrik egin dogu txarrerako geure bear guztia. Itz Azald 151.
(s. XX) Gizon zuzena, bere bearra zuzen egiten zuena, jakintsua, oso biotz onekoa. Goñi 37. Ondasunik
ezpeukan be, beukazala gorputz azkarra ta beso indartsuak bearrerako zein burrukarako. Echta Jos 45. Asi zan
lenago lez, baserri bearrak egittera. Ib. 245s. Juadi etxe-osteko solora, antxe yabik gure Praisku biarrian. Kk
Ab I 69. Nire gauzak aintzat artzen asi dozak, itxuraz [...]. Orrezkero nasai ta pozik amattuko yuat biarra.
Altuna 20. Baratzian biarrian eguala. Ib. 61. Len zan bezela ipiñitzeko / izango degu biarra. Tx B I 103. Ene
seme gaiztotxuak, aita yagok ona, / zein biar egin dozuen / jakin daunik ona! / [...] sasi-eskola eginda / ibil zare
atzo. Enb 165. Iñor ez dot ikusi belarri-motzdunik / gogotik biarrean ekiten dautsanik. Ib. 162. Enintzan gauza
ordu laureneko bierrari eltzeko, asi orduko izerdi larriyak urteteustan. Kk Ab II 58. Argintzan alkarregaz
bierrien ibilli giñiela. Ib. 58. Beiak, berotuz, asi balitez / nai ez luken bearrean, / Petirik zorrotz agindu dio /
egon dedilla erne an. "Comienzan a hacer lo que él no quisiera". Or Eus 340. Zeuri adi neskatxak / itxi dabe
biarra. Laux AB 27. Soloan bearrean aspertute, iluntze guztietan auntzek etzera ekarten yoaten zan. Akes Ipiña
32. Uzaba-pekoak, errentadoreak, kofradi-basoetan landara-sartzeko bearretan ibilten zireana [...] egi utse da.
Ib. 26. Neska gitxik dakie Japonen bordetan. Era orretako bierrik onenak mutillenak dira. EgutAr 19-9-1960
(ap. DRA). Gogorra da eguneroko beharra. Hau da gizonaren izaerak merezitu duen nekerik gogorrena. Arti
Ipuin 65. Eibarren krisis gogor bat izan zan, ta biargiñik geienak biar barik gelditu ziran. SM Zirik 48. Ezin
igarri biarrian ala denpora-pasa ziarduan. Ib. 55. Burdiñako biarretan asko erabiltzen da cianuroa. Ib. 23.
Pernando gizajuak baeban naikua biar zutiñik egoten da ate-morrolluan giltz zulua billatzeko zelan izango zan
ba gauza. Ib. 37. Zelan igaroten dodan denporea / otoitz, ikastaldi, esku-bearretan. Gand Elorri 152. Eztakizu
zelako biherra emoten deustan! Osk Kurl 51. Ekaitz txar batek ondatu leikez / urte guztiko bearrak. BEnb NereA
243. Ari [emaztiari] biar zetsan mesedia, sarri auzuan eitten eban, naiz biar ixillian. Etxba Ibilt 469. Ez eutsen
jaramonik egin eta etzan gelditu bere biarrean. Alzola Atalak 42. Gaur eztau denporaik bertsuetan ibillteko,
bier asko dau-te. Ib. 92.
3. "Culpa, bearra" Lcc. "Culpar, bearr egotzi" Ib. Cf. behargabe. Ni zugaz amoraduagaiti / eztaukat nik
bearrik. Lazarraga 1184r. Ene bearra da, ezta zurea: / neurk konfesatzen dot au alaklara. Ib. (B) 1193vb. Ez
dauko Peru Garziak bearrik / Ain gatx andia apukadua gatik. "No tuvo culpa". (Cantares de la quema de
Mondragón). TAV 3.1.5, 17s. Gu nagitzen bagera, gurea da bearra edo kulpa. Mg CC 189 (CO 284 geuria
izango da erruba).
4. (Sobre todo pl.). Necesidades fisiológicas (usado eufemísticamente). "Beharrak, les besoins naturels" Dv.
"Nécessités naturelles (plur.). Bere beharrak egitea: faire ses besoins" H. Cf. BEHAR-GELA. Ahalkegabea
da gizona non-nahi jarriko dena jendearen ibil-bidetan, hitz estalika baizik aiphatzen ez diren beharretako. Dv
Lab 173. [Zerriak] azpi guztiya loitsua baldin badauka ere, txokora jun ta egingo ditu bere biarrak. Sor Bar 102.
Txakur baten azurra ipiñi dautsozuben ezkero, zelan arrano gura zenduben ba gixon onek bere biarra egitia,
ankea jaso ezik orma baten ondora urreratuta? Kk Ab I 22. Bearra egitera zijoalakoan, oñetakoak jantzi zitun,
eta bere artan goraka-antzean asi zan abokorroka zeriola. Or SCruz 96. Aldi artan, apaiz-gaiek etzuten gauontzirik
izaten eta beren bearrak egitera zoko illun batera joaten ziran. Etxde JJ 19. Han egon nindian
estekatua, kanperoak atzeman artio, kordez kolpatia, ahuldia, salbu hi eta, ene beharrez galtzak orhatuak. Larz
Iru 60. Urduri zegoan [...]. Behin baño gehiagotan joan zan sukaldera tabako erretara eta ixuritegira bere
beharren egitera. Osk Kurl 21.
5. Faena, mala pasada. Izter bijak ausi be... A zuan biarra! Enb 178.
II (Adj.). 1. (Mic, SP, Lar, Añ, Gèze, Dv, Dgs-Lar, A). Necesario, preciso, indispensable; forzoso, obligado.
"Necesaria cosa" Mic. "Beharren dudan gauza, chose de laquelle j'ay le plus de besoin" SP. "Necesario" Lar.
"Tuautem, [...] bearrena" Lar y Añ. "(La cosa más) necesaria, gauzarik bearrena" Añ. "(Muy) preciso" Ib.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
363