Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ES 398. Baztandarrak itzak eder / Malmotea kolkoan. In Izt C 245. Franzizko Zabierekoa aitaren aldetik
Garaztarra zen, amaren aldetik Baztandarra. Laph 123. Nork berea ez duan ibarreko kristauari esaten dio
koko: baztandarrak ultzamarrari, ultzamarrak Juslapeñakoari, ta abar. Mok 14n. Badakika zonbatian saldu
ditudan baztandar tratulant galant hari? Zub 42. Baztandarrak tuku-tuku: gasna-erretzale, autsera gan ta bat
ere gabe (B). A EY III 40. Eskuara ere herrikoa erabiltzen du eta erreza baztandar izkiriazaileak. AIr in Izeta
DirG 10. Ezkondu behar zen Maria de Azpilcueta, Baztandar andere gaztearekin. Ardoy SFran 45.
Baztandarrak itzek eder, baño opille kolkoan (AN-larr). "Itz ederren ondotik besterik egin". Inza NaEsZarr 348.
Baztandar edo aetz ez diren nafarrek, giputzek eta manexek (baita xuberoarrek ere) errazago aditzen dute elkar,
bizkaitarrek eta azkeneko hauek baino. MIH 391.
baztanga (G; Lar, Añ (AN), H), bastanga (G; H). Ref.: A (baztanga, bastanga); Arin AEF 1955, 108.
Viruela; varicela. "Viruela" Lar y Añ. "Petite vérole. Baztanga edo nabarreria (Mb)" H. "Viruela" (de las
ovejas) Arin AEF 1955, 108. v. nafarreri. Aurtasun guzian bagenuen zer edo zer. Bagenuen bein ortz-aginen
agertzea; bein baztanga edo nabarreria; gaur txisariak, bigar gornia. Mb OtGai I 18. Aurten baztanga soñurik
ez da izan, ta kolera murmorik ere ez. Sor Bar 88. Goiko Amerikako Texasko Errialdean naparreria edo zakutea
edo baztanga deritxon gaiso zikiña zabaldu zan baten. Ezale 1897, 182b. Ill egiten nituben bastangak arrapatu
bañan len. Sor AKaik 122. Nik detana da baztanga, eta badakit zeñek pegatu ditan. Iraola 139. Zuk etzenduen
pasiatzen juan dan udan, emakume itxusi baztangak zulatu batekin? Ib. 53. Gaitz itsaskorren bat --esaterako,
baztanga naiz sukarrustela (tifus)-- norbaitek zuenean. A Eusk 1925 (2-3), 4. Gure bertsolarietan naparreri edo
baztanga maiz azaldu oi da. Inzag RIEV 1933, 415. Baztanga deritzaion eritasun bildurgarriak jota. Jaukol
Xenpel 19 (ap. DRA).
- BAZTANGA ERO. Viruela loca, varicela. "La varicela en Navarra" Garate 6.ªCont BAP 1949, 355. Eta
modu ontan azkenerako ikusi zan, baztanga erua baño ero geiago zala erri artan. Iraola 139. Etzuten aitortu nai
baztanga eruak juak zirala. Ib. 137.
- BAZTANGA-LARRU. Piel picada de viruela. Seme batzuek erlantz, eta beste batzuek, baztanga-narruz.
Inzag RIEV 1933, 415.
- BAZTANGA-PIKATU. (Persona) picada de viruelas. Orra or nun datorren bastanga pikatua. Urruz Zer 93.
- BAZTANGA TXORO. Viruela loca, varicela. Nola denak edo geienak ezkutatu nai dituzten baztanga
txoruen lanak. Iraola 138.
baztangadun (Lar, Añ (G)). (El) que padece la viruela. "Virolento" Lar y Añ. Baztangadunen etxean
aurpegi zulatudun gizon bat bein baino sarriago ikusi dugu atezain. A Eusk 1925 (2-3), 4.
baztangatu, bastangatu (Lar). Picado de viruela. "(Cara) apedreada, arpegi, musu bastangatua" Lar.
(Fig.). Ur gardenpean arkaitza baztangatua nabari zen, zuloz beterik eta lapaz estalirik. "La roca
carcomida". Etxde Itxas 44.
baztan-pertz. Tipo de cocido, a base de tripas. Cf. baztan-zopa. Txurikiña bereiztetik etorri da Amatxi, /
ardiaren Baztan-pertza ote-dan egosi. Or Eus 60. Baztan-pertz ua baiño pozez gaiñezago. "La caldera de los
mondongos". Ib. 60.
baztan-zopa (B). "Sopa de patas de ternera, aliñada con azafrán, en la que echan trozos grandes de pan, en
rodajas, que se sirven aparte" VocNav. "Tripaki-zopak eta baztan-zopak, berdin dira" Or Eus 60n.
baztar. v. bazter.
baztarda. v. bastarta.
baztarpe. "(Hb), pastenague, atte ronde (pisc.)" Lh.
baztasun. v. belztasun.
bazter (gral.; SP, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB), baztar (V, G, AN, L-ain), baster (V-gip,
BN-ad-ciz; Mic, Lar, Añ). Ref.: A (baztar, bazter); Lrq /báster/; EI 281 (para la pregunta "el ruedo de estas
sayas"); Iz ArOñ (baster), Ulz (baztarrékua); Etxba Eib (baztarra); Elexp Berg (baztar); Gte Erd 182.
Tr. La forma baztar se documenta por primera vez en fray Bartolomé; antes hallamos en Larramendi (SAgust)
ubaztar, 'orilla del agua', cuya -a- no es seguro que no se deba al editor Arana. A lo largo del s. XIX la emplean
autores guipuzcoanos como Iztueta, Arana o Soroa (tbn. hay ejs. en dialecto guipuzcoano de Arrese Beitia).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
333