Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
3. bajatu. Debilitar(se), perder facultades. "Bajauta egon, estar desmejorado de salud. Ezta makala izan baiña
aspaldixan bajauta dago" Elexp Berg. "Eleuteriokin trink ein ddot kalian da oso bajauta ikusi dot" Ib. Nago
igarriya, / talentuz urriya, / ai nere larriya! / bajatu naiz iya. Ud 76. Batzuek ito, besteak penaz / bajatu
arrantzaliak. Arrantz 78. Enfermedade txarrak / bajatu gaitu. AzpPr 22. Bajatzen ari'a, / juan zaio edadia. Ib.
96. Zarrak bajatzen diranerako / gaztiak daude jarriyak. EusJok 143. Begiyen bistan dago / nere desgraziya: /
edadiak pixka bat / bajatzen asiya. Tx B I 199. Gizona bajatutzen / ari dala lendik. Uzt Sas 192. Nola arkitzen
dan bat / bajatzen asia, / eriotza gañean / ain gauza gazia. Ib. 299.
Baserria're bajatutzen da / ez bada egiten lanikan. Uzt Sas 119.
4. basatu. "Chanter en faisant la haute ou la basse" Lh.
baxe. v. baizen.
baxel, bajel. Bajel. Emezortzi bajel gudakoen kontra egindako pelea gogorra. Izt C 463. Ogeita bat ontzi
españatar, eun eta amalau bajel holandarren kontra. EE 1883b, 520.
baxeliar, baxelier. v. batxiler.
baxen. v. baizen.
baxenabartar (BN-arb), baxanabartar (Urt Gram 44), baxanapartara (L), basanabartar, baxinafartar,
baxenartar (BN). Ref.: Lh; Gte Erd 154. Bajo-navarro. "Baxanapartar, baxenartar (L, BN), manex (S),
habitant de la Basse-Navarre" Lh s.v. baxenabarre. "Baxenabartar euskaraz ari da (BN-arb)" Gte Erd 154. Cf.
Nafarroa-beherear en ES 398. v. benafartar. Badea gramatikarik gure lenguaiaren mintzoa osoki fitsatu
duenik? Ez duia suberotarrak berea? Baxanabartarrak berea? Gy XI. Baxi-nafartarrer. Atheka 179.
Ikhazketako mandoa. (Nafartar eta Basa-Nabartarrez). "Textes Haut et Bas-Navarrais mélangés". ChantP 86.
Berehala ihardesten zakon bere Baxenabartar hizkuntza pollitean. JE Bur 79. Lapurtarraren mihia, nork erran
lio? Baxenabartarrarena baino zalhuago. Ib. 170. Laphurtarrez eta bardin Baxenabartarrez, huna beraz liburu
bat, dena Eskuaraz. Barb Sup VIII. Baxenabartar koblari aiphatua. Ox 201. Ba eta hori nornahik frogatzen ahal
du Eskualduna-n Laphurdiko idazkiak irakurtzean. Hitzez-hitz Baxenabartar ber-bera da. Zub 104. Sortzez
Ezterenzubikoa zen, Baxenabartarra. Ib. 62. Beraz, ene baxenabartar euskaran idatzi dut gehiena. Xa Odol 69.
Ene sortzeko agerietan ni naiz baxenabartarra. Ib. 261.
baxenafar, baxenapar. Bajo-navarro. Orai azaltzen da eztala lapurtar edo baxenapar; esaten Euskal
Herriko alde heietan ezagutzen eztan hitza baita. Osk Kurl 23.
baxera (S; SP, Urt I 16, Ht VocGr 435, Lar, VocS, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), batxera (AN, L;
Lar). Ref: A (batxera); Lrq. 1. Vajilla. "Meuble, vaisselle" SP. "Baxera alhasea" Ib. "Vaxilla, vasos, platos,
etc., que sirven a la mesa, maiontziak [...]. Item, batxera, baxera" Lar. "Vaisselle; futaille" Dv. "Vajilla, olla" A.
Cf. Peillen in VocS 144: "Orain gure euskalkian ontziak da erabiliena". Tr. Documentado en la tradición
septentrional; al Sur se encuentra en EgiaK. Tbn. lo emplea Aresti. En DFrec hay 3 ejs. de baxera. Berrogeta
sei bandera peleakoak, / arkabuz da pistola muniziñokoak, / Arzobispoen oea, Prinzipen baxera / gureak
ekardezan lepoaz etsera. EgiaK 88. Ekharri zerautkatela egun batez errege Kotys hari present handi bat, baxera
eder bat. Ordea hautskorra, lurrezkoa eta beirakizkoa. Ax 288 (V 192). Baigorrin baxera lurrez, nik haragei
nuenean urrez. "A Baigorri la vaisselle est de terre; lors qu'on parlait de m'y marier, elle était toute d'or". O Pr
66. Ezta beraz emütskeriarik gü bara ahal gitzanik gure khorpitzaren, gure arropen, gure baxeraren ikhüztetik.
Arch Gram 35. Boketa-latsera edo baxera garbitzera zoakela erranen zuen gure Amaxo zenak. Barb Sup VII (v.
BAXERA EGIN). Ba eta asarrean mahaina uzkaildurik, baxera guzia puskatu eta xeakatu zen. Zub 107. Eta
xure esku pollitak ez dituxu andeatuko xurrutategian baxera ikuzten. Ib. 62. Zer nahi puska bazeramatela;
haratekoan: harri, egur edo zur, ilhe, azienda, ilhar, ikhatz, burdingei; hunatekoan: oihal, baxera, tresna,
xokolet, tindu, itze, olio, arno, eta holako! Lf Murtuts 1. Erregalatu nizun / zilarrezko baxera. Arti MaldanB 222.
Lehenik baxera garbitzeko eta lan larrietako hartu ginuen. Larz Iru 104.
2. (G, AN, BN, S ap. A), batxera (L, AN ap. A). Cada una de las piezas de la vajilla. "Olla, vasija de tierra" A.
Etxe handi batean alabaiñan badire ez xoilki urrezko edo zilharrezko baxerak, baiñan oraiño zurezkoak eta
lurrezkoak. He 2 Tim 2, 20 (Lç, TB, Dv un(t)zi, Ker, IBk, IBe ontzi). Baxera hainitz gabe egiten bazkari. Hb Esk
186. Baxera handi gauza on gutiz betheak. Hb Egia 129. Zaurietako zorne usaindua baxera muthur batekin
karrakatuz eta khenduz. 'Testa'. (Iob 2, 8). Zerb IxtS 32 (Dv eltzeki puska batez, Ol eltzeki bat artuta, Ker teillazati
bat arturik).
3. Arcilla, barro, material de cerámica. v. BAXERA-LUR. Drainak dira baxerazko tutu batzuek, muthurra
batak bertzearen barnean sartzen dutenak. Dv Lab 112. Ikhusi ditutzun bezala oinetako erhiak, pharte burdinaz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 305
mende.