Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ta gai ugariagoak eta sakonagoak aditzen zituen nekerik bage. Zait Plat 88.
(Trans.). Orazinoe denporan ezin biotza batu badogu, itxi biar ete jako lan balioso oni? CrIc 74. Ea sosega
zaiteze; batu egizuez o arimak, zeuroen zenzun ta almenak. Añ LoraS 132. Munduko ardurak eta zer egin
guztiyak aldebatera itxi, sensunak ta biyotza batu ta egon pensetan. CatLlo 75.
7. (V-arr-oroz-gip, G; Aq 411, Añ). Ref.: A; Iz ArOñ, IzG. Ordeñar. "Ordeñar, esnea iritsi, batu (G). Aunzak
batuak daude?" Aq 411. "Batzía, el ordeñar [...]. Batzéi/a, batzíe, el ordeñar [...]. Batu-ardixe batu, ordeñar [...].
Batu, ordeñar. Batzen noia, voy a ordeñar" Iz ArOñ.
8. (V-gip; Lar, H). Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg. Cerrar; entornar. "Eskibatu, de eskui, [...] mano derecha, y de
batu, cerrar, recoger" Lar s.v. esquivar. "Bart, gau guztian eztot begirik batu" Zam Man 17. "Atía batu, juntar la
puerta" Iz ArOñ. "Cerrar o entornar la puerta o los ojos" Elexp Berg. "Gero etxetik urtetzen dozunian batu atia"
Ib. "Gau guztian eztot begirik batu" Ib. Berbaak urri egin, begiak batu, edo alde egin biotza argituko
leuskezun lagun, toki eta ibilteetarik. Añ EL 2 47. Ea ibilli diran sekula / Lotsaz begiak baturik. AB AmaE 35.
Begiak tinko zeuzkan berak. Kritonek ikusi zueneko, batu egin zizkion ao-begiak. Zait Plat 109. Euria ez da
gelditzen... Gizakumeak, leiatilla pixka bat batu du. NEtx LBB 103. Eta ikaraz beteta, jarri ziran begixak batu
barik egun-sentixan zaiñ. Etxba Ibilt 461.
Plegar. Gero [mezatik] urten ebanean / batuta mantua. Azc PB 156 (Ur PoBasc 268 altzauta mantua).
Batu eben belea, ta arraunketan joan zirean. Echta Jos 116. Narrua, lurrean jarri eban zabal zabal; urrengo,
polito polito batu eta tolestu eban, narru-olaetara bialtzeko gertu ipiñiaz. Erkiag BatB 56.
9. (VocBN, A). Mamar. "Bath, bath-u, (vb.), téter, tété" VocBN. "Aratxea batzen da behiari, el ternero mama a
la vaca" A s.v. batze.
(BN, Sal ap. A; H), baatu (BN ap. A; Dv). "Baatu (BN), téter, faire téter les agneaux" Dv. "Mettre un petit à
la mamellle de la mère. Axuriak, aratxeak batzea, allaiter les agneaux, veaux" H. "Hacer que los corderillos
mamen. Xal kori batu bear nagun (Sal), tenemos que hacer amamantar este ternero" A s.v. baatu.
10. (Con aux. trans. tripersonal). Dar, proporcionar. Gorde gurarik, galdu zaittut, nere Maittia; zure zorion
naixan batu detsut eriotzia! Etxba Ibilt 489. Eta senarra, beste barik, jausi zan kontuan zer zoro-gaiztoko biareza
batu zetsan bere buruari. Ib. 458.
11. (Participio en función de adjetivo). Unido; reunido, unificado. "Aunado" Lar. Ordea San Agustin da,
beingoan argi ura oso, eta puskatua beingoan: argi batua eta bakandua. Lar SAgust 11. Eta zeinbat onelango
erri batubetan, alperrerijari emonak. Mg CO 285. Gerora asmau ebeela gizonak erri batubak egitia. Mg PAb
149. Inozenzija ta Jangoikuaren billdur santu onek luzaruago iraun biar ebeen Baserrijetan, erri batubetan
baño. JJMg BasEsc 97s. Txiki-txikitatik ain batuak izan gaitun biok. NEtx Nola 19. Ikusiz "euskara batu" baten
alde gogo beroa duela lau urte Arantzazun azaldu zela. Mde Pr 52. Liburu huntan ontsalaz euskara orokor bat
edo euskara batua delakoa behar nuen erabili, bainan ez nuen hori ongi eginen. Xa Odol 69. Hizkuntza
nolarebait batua da, nahiz batasun hori herri batekoa izan, eskualde batekoa edo Euskal herri osokoa. MIH
218. Euskara batuak, izkribuzko batasunaren bitartez, juduentzat adina jentilentzat egina behar du izan. Ib. 124.
- BATUAN (H). En bloque, en conjunto. "Batuan [...], ensemble. Batuan saltzea, erostea, vendre, acheter en
bloc (AA)" H. Bekatutan erori ditezke, ta erortzen ere dira zenbait Kristau idien, beien, ardien tratuetan,
balio duen baño geiagoan ematen dituela zeren batuan ematen dituen, orobat artoan, garian ta beste gauzetan.
AA III 591.
- BATU-BANATU. a) "(V-ger), saber y publicar noticias" A.
b) "Aves que ora se esparcen ora se juntan" A.
- BATU-BATU EGIN. Envolver(se) totalmente. Danok gengozan burkeletan estalkiyekaz batu-batu eginda.
Kk Ab II 161.
- BATU-BATURIK. Muy junto(s). Izurdien erasoaldiakaz izututen danean, batu baturik eta azal azalean
geldituten da antxobea. Ag Kr 37.
- BATU-GURA. Ahorrador. Zuk juzgetan dozu laguna, zitala dalako, [...] batu guria dalako, esker txarrekua
dalako. fB Ic II 235.
- BATURAKO. (Lo) que está en vías de unificación. Euskara batu nahiz baturako batera, ez han-hemengo
eskualdeetako hizkerara. MEIG IV 111. Baturakoa erdi batu bihurturik eta batasunaren berria bazterretan
zabaldu ondoan. Ib. 112.
- ELKAR BATU. a) Unirse, juntarse. Gorputz da arimea alkar baturik, biak iraungo dabe betiko. Añ EL 1 40
(EL 2 46 alkarregaz). Medikuak alkar baturik ta konseju arturik. Añ GGero 274. Euzkotar buru argijak, / Alkar
batuta, gertau ditubez / Euzko-jai goragarrijak. Enb 122. Eskuin-alde, gurekin ipartzen da, luzatuz, haran
zabalsko bat, sahetseko mendien itzalak eta izarretarikako argi xuriak, elgarren batuz, ametsetarik bezala eztiki
daukutena agertzen. JE Ber 95.
b) Recoger. Ogia egiten da gariagaz, baña oñetarako gari garauak alkar batu bear dira. Añ LoraS 54.
- EZIN BATUZKO. "Qui ne peut se réunir à d'autres; inalliable" Dv.
batualdi. v. bataldi.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
282