Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(G-to), son casi iguales estrujar, restregar y arrugar" A.
batsutsa. "Resultado (Arch)" DRA.
batteko. v. bateko.
battel. v. BATTEL (s.v. batel).
batteliku. v. bateliku.
batto (Lc, Sc, R ap. A; Dv). Dim. de bat. v. batxo. Tr. Empleado sobre todo al Norte. Si exceptuanos un ej.
dudoso de Zalduby, sólo lo hallamos usado como pronombre. Hoinbertze semetarik ez othe dut bada batto
neurekin atxikiko? Laph 3. Atharratz jauregian bi zitroiñ doratü; / Ongriako Erregek batto dü galthatü. ChantP
284. Orhoiturik hilzerat / kondenatuetan / Libraraz dezakela / batto egun hartan. Zby RIEV 1908, 213. Lehengo
denboretan errege batto zen. / Orai denak errege: hori duk hoi zuzen! Zby RIEV 1909, 230. Bi erbiak
alphotxetan emaiten ditu, batto, Intxauspe errient xaharrarendako, eta bertzea... Ospitaletxenean berak jateko.
Barb Sup 31. Bazkaiten hasi eta laster, hiruetarik batto badoa nausiaren ganat. Barb Leg 142. Nahiz lamiez
dutan / aditu ederrik, / Hetan eztut alafe / sineste mikorik. / Batto hemen halere / aipatuko dut nik. Etcham 139.
Senargaia gura eben neskatilak San Adrianen ermitara yoan eta auxe esaten eutsen: "San Adriantto, arren!
batto". A EY I 282. Bi nagusiekilakoa nehork ezin egin: edo batto maitatuko du eta bertzea begietan hartuko;
edo battori menduko zaio eta bertzeari jazarriko. Leon Mt 6, 24. Dan-danak ordea? Ez ote zen "batto" falta?
Etxde JJ 230. Untzi bat orraitiño, galdu egin zan, untzikoak, batto ezik, onik urtenda. Erkiag Arran 164. Bihotzik
badu parte har beza protsimoaren penetan; / nik ere batto izanki eta goibeldua dut betbetan. Xa Odol 176. Jesus
jauna hil baitzen / Galbari mendian, / gurutze batean bi / ohoinen erdian / batto gobertitu zen / memento berian.
Mattin 54. En DFrec hay 5 ejs., 4 septentrionales.
- BATTO ERE. (En oraciones negativas). Ninguno. v. BAT ERE. --Jenderik asko ezagutzen ahal duzu
hemen? [...]. --Ez batto ere. Mde Pr 95.
- BATTO BADA BATTO. Al menos uno. Arras atsegin dugu [ezkila-zeinua], batto bada batto, bederen
zerbait zeinuren aditzea. Herr 9-11-1961, 2.
battu-. v. bahitu-.
battura. v. bahitura.
bat-txo, battxo, bat-txu, battxu. v. batxo.
batu (SP, Urt III 350, VocBN (-th-), H), batun (V-m ap. A). Para casi todas sus acepciones v. bildu. Tr. La
forma con aspiración bathu es la más usual entre los septentrionales; no la usa, sin embargo, Axular. Batun (cf.
A Morf 259) sólo se encuentra en Echeita, alternando con batu. Al Norte, la forma del radical es bat. Para las
formas de sust. vbal., los autores septentrionales usan batze; ésta y batutze alternan en los guipuzcoanos; batute
es propio de la tradición vizcaína, aunque batze se encuentra ya en Urquizu y aparece esporádicamente
(alternando con batute) durante el s. XIX, conociendo un importante aumento en el XX.
1. (Intrans.). (Con complemento en caso sociativo). Juntarse, unirse; encontrarse con. "Batu naiz harekin, je me
suis rencontré avec lui" SP. "Se rencontrer" VocBN. "Ohoinekin batzea, rencontrer des voleurs (EZ Man II)"; "ez
hadila bat gaixtoekin, ne te joins pas aux méchants" H. Tr. Documentado por primera vez en Dechepare; es de
uso más o menos general durante los siglos XVI y XVII; en el XVIII desciende su empleo (no se encuentra en
los autores guipuzcoanos de este siglo, y lo usan pocos septentrionales). Desde principios del s. XIX, aparece
casi exclusivamente al Sur, algo más entre los vizcaínos (no se encuentra, p. ej., en J. B. Aguirre). Elas, ene
amoria, nola nuzun penatzen, / zurekila ezin bathuz bihotzian erratzen. E 153. Harekila bat banadi, bihotza zait
harritzen. Ib. 145. Josafat[en] baturen gara judizion elkarreki (Pamplona, 1564). TAV 3.1.18. Gipuzkoarrok
sartu dira / Gazteluko etxean, / Nafarrokin batu dira / Beotibarren pelean. Ib. 3.1.1 (en la versión de Zaldivia,
bildu dira). Bada Ason gurekin bathu zenean, hura harturik ethor gentezen Mitilenera. Lç Act 20, 14 (Dv
gutaratu zenean). Bildu izan dirade lurreko regeak, eta prinzeak elkharrekin bathu izan dirade Iaunaren eta
haren Kristen kontra. Ib. 4, 26 (TB, Dv bildu, Ol, IBk elkartu, Arriand bat-egin, Ker, IBe elkar hartu). Ama
askoren seme askogaz / bear dau batu urtean. Lazarraga 1196r. Basoetati ebili naiz, / [...] ni gizonegaz batu ez
naiz. Ib. (B) 1200vb. Zori onez naizen othoi bathu sainduarekin, / Ustekabetarik egun alunzioarekin. EZ Man II
91. O Iesus-Krist bi ohoñen artean itzatua, / Kaltetik begira zazu ohoñekin bathua. Ib. 125. Nola ardia otsoaren
ikhusteaz latzten, larritzen, asaldatzen, izitzen eta ikharatzen baita: hala egiten gara gu ere etsaiarekin batzeaz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
277