Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"L'as au jeu de cartes" SP. "As, en dados y naipes, bata, batekoa" Lar. "Batekuak balio dittu amaika" Etxba Eib.
"Bateko bastoia (G-azp) [...] bateko ezpata (V-gip, G-azp-goi, AN-gip) [...] bateko urrea (V-arr, G-azp-goi, ANgip,
BN-arb)" Gte Erd 192. Itsasuarrak eman ditu kartak, eta... heldu zaizkote: Errege, zaldun, batteko,
batteko, Piarresi, Errege, xango, batteko, batteko kart'emaileari. Barb Piar I 44. Erregiak eta battekoak, erdiak
eta dobliak badabiltza han oiuka. Zub 22. I aiz, i; bateko ezpata ez, baña, bateko burruntziya. Alz Burr 43. Bai
kartetako "bateko bastua", "bateko kopia" ta orren antzera, ezta? Kk Ab II 155. Mus joaitearen bortxaz,
azkenean gertha ditake, lehen musean aurdiki batteko edo xango baten berriz atxemaitea. Lf Murtuts 16. Kartak
bere ordenamendu naturalean geratzen ziren, bateko urrearekin hasirik eta errege bastoarekin buka. Arti Ipuin
67.
Cf. A EY III 288: "Munduan batekoa, excelente, insuperable; liter.: único en el mundo (V...)". Onelako
gizonak maitiago izaten dodaz, kirol-arazoetan "as" edo bateko izatera eltzen diranak baño, kirola baño lana
lenago dalako ta gorago dagolako. Kk Ab II 189.
2. Singular. --Izenen numeroak edo kontuak zenbat dira? --Bia, singulara edo batekoa, hala-nola rex,
dominus; plurala edo hainitzetakoa, hala-nola reges, domini. ES 361.
3. "(V-ger), mentira gorda. Bateko galantak dakiz bai jaurtiten urliak, fulano sabe endilgar mentiras gordas.
Bateko ederra jaurti deuskuzu, gizona, hombre, nos ha endilgado V. hermosa mentira" A. Bateko ori bota
dozu ba, gizona, ta biribilla bota be! Kk Ab II 10. Ikaratzen dira; batebatek diño ori batekuori amari sartu
daiola. Ib. 33.
"Enormidad (Lander). Zer batekoa! (Id.)" DRA.
4. "(Par dérision) borgne" Dv.
5. "El céntimo, batekoa" (S. Sebastián, 1879)" JFlor.
6. "Meza sartu baino ordu laurden lehenago, Uberan behintzat, jo ohi zen kanpai-hots bakarra. Batekua jo dau
ta guazen bixkor" Elexp Berg.
7. "(V-m), entierro de tercera" A (que no aclara si se usa como adnominal).
batel (V, G; Lcc, IC, Mic, SP, Urt I 70, Lar, Hb ap. Lh), batela. Ref.: A; AEF 1960, 46; Etxba Eib; Holmer
ApuntV. Lancha, bote. "Batel de nave, batela" Lcc. "Esquife, batel andia" IC 442v. "Barco, batela" Mic.
"Acatium, fragata, barkuariña [...] batéla, bateltxúmea, batelttipia, bateltxoa" Urt I 70. "Batel, es voz
bascongada, batela, que significa lo mismo; y viene de bat uno, y dela o dala que es o que haya; porque cada
navío lleva a lo menos uno de esos bateles" Lar. "1.º (V, G), lancha pequeña. 2.º esquife, lancha" A.
"Embarcación" Etxba Eib. "Bote" Holmer ApuntV. v. txalupa, potin. Tr. Documentado desde Leiçarraga; es
más frecuente en textos meridionales. Los únicos ejs. seguros de batela, con -a constitutiva, aparecen en
Lardizabal (cf. tbn. batela zale en Beovide).
Eta marinerak unzitik ihes egin nahiz zabiltzala, batela itsasora erautsirik, alegia hek angurák unzi aitzinetik
hedaturen. Lç Act 27, 30 (TB barkhua, Dv xalupa, Ol potiña, Arriand ontziskea, IBk txanela). Ura batelez
iragatean. EZ Man II 123. O saindu obedienta, / Jesus onak deitzean, / batheletik ilkhi ziñen / laster haren
hitzean. EZ Noel 147. Eta abiatu zen berehala oiñez, untzirik eta xaluparik edo batelik gabe, leihorrean izan
bailliz bezala. Ax 132 (V 87). Aldi batez igan zen Jesus, egungo Ebanjelio Santuak dionaz, arranzaleen itsasonzi-batel
edo barka batera. Mb IArg I 193. Milagro, milagro, ara non datorren gure batela. Mb IArg II 281.
Hango batel guziak / Eragintza saindu hortaz / Egun hautan gaindiz doaz. Monho 52. Biktorius ilustre hura /
Xerkatzez badua, / Ediren dirunez batel edo onzirik / Eruan nahi lukianik / Hurrun bere patriatik.
UskLi 220. Batela itsasora botarik Galeoneko jendearen erdiarekin bera an sartu. Izt C 429. Juan ziran [...] Po
deritxon ibai batera, ta sartu ziran batel baten. Ur MarIl 24. Ur-ertzean bi batela iñor gabe ikusi zituen. Lard
387. Jesus guziakin batela batean sartuta. Ib. 399. Batel txarragaz, baina / betiko modura / aurreti eldu zirean /
bear zan lekura. Azc PB 226.
(s. XX) Zumaiako ondartzan egon bear izan det luzarotxo ibaia pasatzeko (igarotzeko) batelaren zai. Ag Kr
33. "Ama Karmengoak" jaurti eban batel bat uretara. Etcha Jos 263s. Iñoiz-iñoiz itxulipurdiren bat egingo du
batelak, ez da ala? EEs 1920, 124. Arrantzurako oi ziran ontziyak eta gaurko egunez oi direnak oek dira:
treñeroa, txalop aundiya, potiña, batela, plata edo ala, bapore txikia. Elizdo EEs 1925, 213. Kose Mielen batela,
/ txitxarrue ta berdela. Ort Oroig 110. Kai ontako txalupa-jabeak bere batelean ez beza artu. Eguzk RIEV 1927,
430. Enbarkaziyoz aukera dauka / bapore eta batela. Tx B I 193. Ara or arrai-ontziak, batel txuriak. TAg Y
1933, 22. Ibai-erdijan batela. Laux AB 58. Gau berde aundi aratza. / Illargia. Odei-litsa / aren batel bailitza.
Gand Elorri 100. [Ejitoarrak] uste dute beste munduan ibai bat pasa bear dala, ta orrengatik zegoan batela
jarria. Anab Aprika 91. Kardal artean ondatzen / urliak batela, aren zai aoa / zabalik orra osiña. Gazt MusIx
119. Eta bein batian gertau zan, Niort-ko fraille bi, andrakume batelarixagaz, irurak bakarrik batelian izatia.
Etxba Ibilt 455. Baldin besoak lasatzen baditu, laister eramango du batelak urak barrena amildegira. Ibiñ Virgil
73. Gogoaren batel txikerrak / ur egin zidan. Azurm HitzB 50.
- BATEL-SARI. "(Hb), prix de passage" Lh.
- BATTEL. (Forma con palatalización expresiva). "(AN-gip), chalana, bote muy pequeño y achatado" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
266