Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
guziak bat-banazka. Dv Imit III 50, 6 (SP xeheroki, Ch partikularrean, Mst bederakarka, Ip bederazka). Han
hasi ziren agertzen [...] babanazka ther-ther bide xidorretarik guziak. Prop 1909, 280. Basa jendeak multzoka
bazohazkon eta ez zitzaizkon ixiltzen bere gauza batbanazka galdetzetik. Prop 1911, 96 (ap. DRA). Ez ditugu
gehiago aiphatzen airetarik erortzen diren xori gizonak, aldian bizpalau baizik. Sobera leteke bapanazka
kondatzeko. Eskual 14-3-1913 (ap. DRA).
- BAT-BANAZKAKO. "Appelator [...], bat banakako vel bat banazkáko gudura deitzáillea" Urt II 180.
- BAT-BANAZKATU (Hb ap. Lh, H). "Bat-banazkatzea, mettre un par un" H. v. banazkatu. Ez detzaket
batbanazkatuz aipha, toki beroetan khonda ahala baino gehiago non nahi dabiltzan izate xehegokoak. Prop
1908, 28.
- BAT-BANAZKO. "Particulier. Aiphu batbanazkoa, mention spéciale (Guil. d'Ar.)" H.
- BAT-BAT. a) Mismo. Jesus, eta ni gara Ama bat baten semiak. Ur MarIl 68. Eta izate bi oneek Persona bat
baten batuagaz, ez ziran nastau. Itz Azald 29. Fededunak aldea daukela besten arimako onetan, Eleizea dan
gorputz bat baten zatiyak legez. Ib. 43. Gure arimea izanik bat bakarra, denpora bat baten dago guzti guztia
gorputzeko alde edo zati guztietan. Ib. 164.
b) "Bapat (Vc, BNc), iguales (de bat+ bat)" A.
c) "Bapat (V-m), un juego de nueces" A Morf 399. v. bapako.
d) De repente. v. BAT-BATEAN. Eultzi-jendea txunditua da / bat bat argitu duala. Or Eus 346.
e) Alguno. v. BAT EDO BAT. Bildurra aizatu naiez, bapatek / ozenago dik mintzoa. "Alguno levanta más su
voz". Or Eus 304. Kopla bat, ez baitaki andik aurrerago; / tabernan asmatzen da bat-bat okerrago. Ib. 369.
- BAT-BATEAN (L, S; Añ A, VocBN, Gèze, Dv, H; bat batin G-nav), BAPATEAN (V-gip, B, S), BAT-
BATETAN (V-ger-gip, S; Lar, Añ, H), BAPATETAN (S), BAT-BATEN. Ref.: A Apend (bat-batetan); Lh (Batbatean,
bapatian, bapatetan); Lrq (bat-batetan /bapatetán/); Iz ArOñ (bapatian), Als (bat batin); Izeta BHizt2
(bapatean).
Tr. La var. bat-batetan, menos utilizada que -tean, se encuentra en autores suletinos (aunque cf. batbatian en
Inchauspe) y guipuzcoanos, alternando frecuentemente en estos últimos con -tean. Usan bat-baten vizcaínos
como Altuna, Kirikiño (Ab II 86), Enbeita (88) y Gandiaga (Elorri 62); tbn. lo emplea en alguna ocasión, tal vez
metri causa, el guipuzcoano J. I. Arana. Bapatean sólo se encuentra en algunos textos meridionales a partir de
1930; así en Orixe, Lekuona (EunD 49), Eguzkitza, Erkiaga o Txillardegi (Let 87); cf. además bapatetan y
batpatean en Tomas Agirre y Erkiaga.
a) De repente, súbitamente; improvisadamente. "Repente, de repente, repentinamente" Lar. "Improvisamente"
Lar y Añ. "Batbatian, tout à coup" Gèze. "Soudainement, subitement, tout d'un coup" Dv. "De repente" A
Apend. v. BAT-BATERA, BAT-BATEZ.
Tr. Documentado al Sur a partir de mediados del s. XVIII. Al Norte, antes de mediados del s. XIX sólo se
documenta en los suletinos Tartas, Belapeyre y Maister; a partir de esta época va haciéndose más frecuente entre
los septentrionales y en el s. XX es prácticamente general.
Zeren herioak halakoak bat batian, ezustian bere gauza maitetarik separatzen baititu. Tt Onsa 148. Herots
handi Zelütik jiten zen bat enzün zien bat batetan. Bp II 71. Noiz-da bat-batean agertzen dan munduan San
Agustiñen argia. Lar SAgust 9. Zure ezpiritia zunbait aldiz bat batetan zelialat igaiten balin bada. Mst III 6, 3
(SP ustegabez, Ch betan). Baña al-ere Santuak nai ta, bat batean gelditu zen lo. Mb IArg II 332. Ta mirari andia
da, uste gabeko, edo bat batean eriotza geiago munduan egunoro ez ikustea. Cb Eg III 220. Eriotza au
askorentzat supitoan, bat batetan, edo beñgoan izan oi da. Ib. 319. Horduan idiki ziran bat-batetan gañeko
Zeruak, ta jetsi zan Espiritu Santua. Ub 74. Bai ta, ustekabez, bat batean, piska bat aserraturik edo samindurik
ezarten dana. Añ MisE 209. Zeren bat batean zure gañean izango dan beraren aserrea (Eccli 5, 9). "Subito".
AA III 451 (Dv terrepentean). Eta bere denbora guzian etsaiaren kontra peleatzen ikasi ez duanak [...], nola bat
batetan ikasiko du etsaia garaitzen? Ib. 573. Gabiroi bat gañera / dator bat-batean. It Fab 89. Orra non batbatetan
/ tximu-irrintziak / igarotzen diozkan / bere belarriak. Ib. 75. Guda gudaren gañean sortzen zalako, utzi
izan zioten guztiari bat batean. Izt C 70. Kastigau leike pekatu mortalian daguana, uste baga, bat batian bizitzia
kenduagaz. Ur MarIl 29. Eta turmoi eta tronpeta-soñua bat-batean isildu zan. Lard 77. Tximista biziak zeriozkan
odei batek zerua bat batetan estali zuen. Ib. 20. Bat-batean aziendak janhariz aldatzen badira, ethortzen zaiote
hantura edo bertze gaitz zenbait. Dv Lab 258. Baña bat-baten menpetu nintzan / Lo gozo baten eztira. Aran SIgn
212 (cf. bat batean ib. 68, 33). Illinti igarrak euki arren surtan, / bat batean zeatz deuskuz amatau. AB AmaE
364. Bat batean ematen diote denak algara aundiaz parrari. Bv AsL 137. Hor aditzen dire, bat batean, lehenik
irhintzinak, gero hixtuak. Elsb Fram 137. Batbatian gai-erditan, argi handi batekin jaisten zaie zelütik Jinkoaren
mezülera. Ip Hil 96. Eta orra nun uste baga eta batbatean agertuten dan bere begien aurrera ume eder eta
zoragarri bat. Itz Azald 26.
(s. XX) Biño Lurdesko uretik baso bat edanta bat-batean sendatua gelditu zen. Goñi 71. Eta zas bat batetan
sartuko zaizkizu salan bi arpegi gaiztoko. Iraola 39. Bidean dabilan zure ezagunetarik bat lasterka bat-batean
abiatzen, atherbe keta. JE Bur 75. Izkuntza bat besterik iñoiz ikasi gabeko gizon aiek bat batean izkuntza guztiak
itzegitten zittuzten. Inza Azalp 85. Ameriketara aldegin-ezkeroko bi gerrateak gogora zaizka bat-batetan. Mok
14. Itz-neurtu ederrak eta zorrotzak bat-batean, iturritik ura ateratzen dan erara sortuaz. Etxeg in Muj PAm 23.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
228