Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
besteari eman... (equivalentes a elkar, elkarri, etc.), con un sujeto en plural, no, obviamente, las del tipo batak
bestea ikusi du, batak besteari eman dio...). "Batak bestia maitte izatia aintzen desku Ebenjelixuak" Etxba Eib.
"Ezin dabe batak bestia ikusi" Elexp Berg. Cf. Lf Gram 214: "La réciprocité est plus lourdement traduite par
bata... bertzea, [...]. Ex.: Batak bertzea laguntzen dute, ils s'aident mutuellement". v. BATA BESTE-, BATEK
BESTE-; elkar. Tr. Aunque documentado ya desde Dechepare, se emplea relativamente poco en todos los
dialectos.
Mundu honetan badirogu batak berzia engana. E 33. Manatzen gaituela elkhar onhets dezagun, afekzione
onez eta hipokrisia gabe, batak berzearen ona prokura dezagun. Lç Ins D 7r. Aditzen dut Giristino fidel guztiek
badutela parte batak bertzearen orazinoetan. Mat 71. Hala ere idukitzen tu guztiak erraxki / Batak berzeari
traba egin gabe aphurki. EZ Man I 96. Eta handik, eta halatan, batak bertzeagana utziz, eta guztiek utziz, utzten
dira deskarguak egin gabe. Ax 247 (V 166). Ikas dezaguntzat batak bertzearen kargaren iasaiten. SP Imit I 16,
4. Erresekek nola baitute / Batak bertzea pusatzen, / Urtheek ere hala die / Elkhar ondotik segitzen. Gç 174. Eta
nola hon baita mündü hontako jente perestiek batak bestia Jinkoari gomenda dezen bere othoitzez. Bp I 88.
Zeren hainitz hitzkuntza baitira batak bertzea eztiruditenak. ES 392. Eta ikhastea mundu huntan elkhar onetsten
bertzean batak bertzea eternitate guzian onetsiko dugun bezala. He Phil 295. Izpirituak eta gorphutzak, batak
bertzearekin duten aria hertsia dela kausa. He Gudu 127. Batak bestea beti onest-maitatzea. Mb IArg I 350.
Latin ta Griegoak batak bestea apañtzeko elkarri eskua eman ta lagundu diotela. Cb EBO 8. Ordean batak
bertzeari ematen ziñotzoten adiskidetasunaren señalek intres bera zuten. Mih 67s. Eta batak bertzearentzat
othoitz egitea manatu darokuzunaz geroz. Brtc 26.
(s. XIX) Batak bertzea bilhatuz, batak bertzeari amor eginez. Dh 162. Ezkondubak esku emotian aginduten
deutsee batak bestiari bijak, alkar senar emaztetzat betiko artutia. fB Ic III 344. Ez eikezube batak bestiagaitik
dongaro juzgadu. Astar II 178. Munduan enbidia / batak besteari / izaten oi diogu / txit maiz edo beti. It Fab 72.
Elkarri gaitzik ez egiteko itz ziñeztua batak besteari eman zioten. Lard 41. Badira landarak alkar ondo artuten
dabenak; eta badira batak bestiari kalte egiten deutsenak. Ur Dial 49 (It elkarri, Dv elkharri, Ip alkharri).
Drainak dira baxerazko tutu batzuek, muthurra batak bertzearen barnean sartzen dutenak. Dv Lab 112. Lau
etxek batak bestearen urrena Santuari ostatu emateko ditxa izan zuten. Aran SIgn 30. Entzun dot direala
ezkondu goisean, / Batak bestea maite dabenen antzean. AB AmaE 325. Eta batak bertzearentzat othoitz egitea
manatu deraukuzunaz geroz. Arb Igand 200. Batak bestea ilten diarduen besoak soloetako lanetara eroan. Ag
AL 157.
(s. XX) Batak besteari oratu eutsienean. Ag Kr 69. Zapuzturik eta mingañean zeuzkaten zitalkeriak nekez
irentsiaz, batak besteari bizkarra eman zioten. Ag G 266s. Ekatxa ibittu zanean ezeben ikusten batak-bestea
masta-ganetik be. Echta Jos 266. Jan lezakeie batak bertzea / jendek gosearen gatik. Ox 139. Eta batak
bestearen atzetik edontzia aurreratzen zioten Yaun Erraimuni. Or Mi 89. Maiz gogora dute / batak bestea. Ldi
UO 39. Batak besteari egiten dizkieten txakurkeriak. NEtx Antz 105. Arratsez, lanetik ateratzean, batak bestea
igurikitzen zuten. Mde Pr 146. Funtsean ezkont aintzinean zuten amodio bera eta suhar hura bera zaukaten
bihotzean batak bertzearentzat. JEtchep 58. Batak besteari esaten zioten erderaz. Salav 57. Galdua ote dugu -aritu
ginen luzaroan galdezka, batak besteari eta nork geure buruari--poema jaioberria? MIH 291.
- BAT ALA BESTE. Algún que otro. Cf. BAT EDO BESTE. Gu baino goragokoek ikus, erran daizkutenak
egiak diren ala ez. Garbitasunik jakiten ahal badugu, emanen ditugu, jakin arau, eskualde bat ala bertze. HU
Aurp 187. Hots, badela zerbait gelditzen denik ere, gisa bat ala bertze. Lf in Zait Plat XX.
- BAT HANDI IZAN (Dv s.v. handi). Estar muy unido. Cf. BAT IZAN. Uste ginduen berehala ikhusiko ahal
ginduela [erregeak]; ezen ordu artean, gurekin bathandi zen. Prop 1881, 21. Geroztik, ez dakit nola ez eta
zertako, gure alderat hozturik izan da. Bainan, denboraren buruan, berriz gutaratu zen, eta aspaldi huntan bat
handi ginen. Prop 1889, 108.
- BAT HARTU. Ponerse de acuerdo, convenir. v. ELKAR HARTU. Oñaz ta Ganboarrak, danok, bat artuta, /
menderatzen dizugu aoz-bera ezpata. SMitx Aranz 33.
- BATAZ... BESTEAZ (bertzeaz H), BATAZ... BESTEA. Por una parte..., por otra... "Bataz eta berriz bertzeaz,
d'un côté, d'une part et puis de l'autre (Ax)" H. Cf. A: "Bataz, pues. Non da bataz? ¿dónde está pues? (Ax 153)";
en realidad lo que aparece en Ax 153 (V 101) es non da bataz [...] aitzinamendua? [...] Eta berriz bertzea, non
da [...] galtzen duzun denbora?, ej. similar a los que citamos de dicho autor. Jauna: zure señoriak barka
biezat zeren ezpaitut zure señoriaren kartak merexi duen bezala eranzuten, bataz zeren ez naizen kortesanoa,
baizik montañesa; bestiaz naiz enpaxatu nere bi anaia eta kusin bat ekustera etorririk. (c. 1597). FLV 1993, 459.
Zeren hura baita gure aita egiazkoa, bataz zeren hark kreatu eta munduan ezarri baikaitu; eta berriz bertzea,
zeren [...] gu Giristinoak bere seme eta bere etxeko baikadutza. Mat 77s. Baia geiago erdesten dute Meza ongi
enzuten dutenean, batas zeren berak Mezan ofrezitzen baitu sakrifizioa, berzeas Meza erraten duenak ofrezitzen
baitu aren gatik. Ber Trat 106v. Zeren bataz, nola herrietarik urrun baitzegoen, gehiago baitzekarkeien
garraioaren gastuak, obraren balioak baiño: eta berriz bertzea, zeren trabaillu hura guztia [...]. Ax 23 (V 13).
Baiña zeren bataz gutitan barkhatzen baitu: eta bertzeaz zeren gaitza baita Ib. 100 (V 68). Haztura gaixtoa da
bizio bat hagitz higuingarria; bataz zeren den hain gaitza erremediatzeko, eta bertzeaz, zeren berekin baitakarke
alferkeria, bizio guztien aitzindaria. ES 182.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
226