Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Noizbait heltzen dire hesiz egin etxola baterat. Hb Egia 22. Leina xinestia Jangeiko guziuen poderoso solo
batian. CatR 11. Noizpeit aurkhitu zuen, mendi kasko batean, gaztelu zahar bat leihorik gabekoa. Jnn SBi 124.
Lürrezko untzi hauskor batetan ekharten dügü. Ip Hil 48. Sartu ei zan bada etxe batean. Ag AL 64. Da an, azken
agurrak esaten ezin asperturik, egun batean, da bian, da iruan [...] ordu luzeak igaro ebazan. Ib. 167.
(s. XX) Jorraill ederreko asteazken baten, goizeko amaikak aldean. Ag G 42. [Jaun Errientak] xoria aldaxka
batetik bertzera bezala, elhe batetik bertzera, gogoeta batetik bertze gogoeta batetara. Barb Sup 3. Ikusi nian
eliza eskaratzeko xoko batetan Behigorküko etxekandere xaharra ari zela nigar eta nigar. Const 28. Toledoko
Sagrako erri baten, bi edo iru egunez egon zan. Or Tormes 107. Bazter batean, eskuin, huna nun zaikun agertzen
Azpeitiako herri tarro polita. JE Ber 52. Yainkoak bidali zuen Gabriel Aingerua Galileako iri Nazaret zeritzan
batera. Ir YKBiz 5. Iduri zaio hitz horiek entzuten dituela bihotz xoko batean, bertze munduko boz idor batek
erranik. Lf Murtuts 10. Alako baten, baiña, zirkin bat egin eban Peruk zerraldo barruan. Bilbao IpuiB 180.
Gizajoak antxe egon bear izan eban aste batean, aste bitan ta illabete luzietan. Ib. 67. --Nor da? --entzun eban
alako batean, barru aldean. Erkiag BatB 45. Elorri beti lorez jantzi bat, / bakarte lakar batean. Gand Elorri 185.
Tajo ibaiaren uretza zabalai begira egon giñan orduerdi batean. Alzola Atalak 72. Ayaldek liburu batean batu
dauz egunkari ta aldizkarietan or-emenka argitaratuta daukozan irakurgai batzuk. Ib. 91. Hizkera argi, zehatz
eta, nere ustez garbi batean adierazten. MIH 88. Oraindik orain zenbaitek hain gogoko izan dituen hitzak, xoko
galduren batean baizik, diotenez, erabiltzen ez direnak. Ib. 106. Inguruko erdara batetik euskarara itzultzea. Ib.
262.
(Tras nombre propio de persona). (Se da sólo una pequeña muestra). Eta haur da azkenekotz ongi
erdizkatzea, gaixtoa utzirik, onaren hartzea, Iondone Paulo batek bezala egitea. Ax 165 (V 111). Arako tronpeta
San Jeronimo bati biotzeko ikara ematen ziona. Cb Eg II 142. Dalila batek Sanson bat periaraz dezake. Mih 8.
Ta damu artu Manases batek bezela. Mg CC 169. Au esango balu S. Anbrosio batek, sinistu liteke. AA III 410.
Oh, ze gitxi jakinak zirian San Anton bat, San Jeronimo bat, San Agustin bat, Arsenio bat, Paulo bat, Benito bat,
Madalena bat, Pelajia bat, Tais bat ta beste milla onako! fB Olg 180. Izan zadien San Tomas bat bezen lodia
edo aita Eusebe bezen mehea. Zerb Azk 53. Olako ta olako Ormaetxea bat bazala, liburu idazlea. Or QA 82.
Etxepare bat, Etxeberri Sarako bat eta horien gisako beste hainbeste eta hainbeste gure artean agertzen baldin
badira. MIH 280. Campion batek [...] gorengo izarretaraino goretsi zuen [Arrese Beitia]. MEIG IV 132.
(Seguido de demostrativo). Amore linda galant bata, / ene amore berria, / [ba]t hura dakustan orotan /
orzean ur der irria. Ib. (B) 1204v. Zeren ezta bide bat baizen, eta bat hura ere, guztia da mehar. Ax 475 (V
307). Gauza guziak heldu dira hitz batetarik, eta bat hura aiphatzen dute guziek. SP Imit I 3, 2. Biak bat dituk,
eta bat hark / Zidurik bia direla. Gç 175. Nahasi zerauela guziei bere hitzkuntza, eta lehen bat baizik
etzelarikan, bat hura egin zela hanbat, non [...]. ES 390. Euskera bat da. Euskara bat onetan, egia da, dialekto
edo izkera asko dirala. Cb EBO 11. Asi nintzan konfesatzen; esan nituan bat ez ta beste guziak, ta bat ura
esateko sarri abiatu nintzan, baña sartzen zitzaitan ikara txit andi bat. Mg CC 129. Nik debekatua / utzi nizun
arbola / bat orren frutua. It Fab 220. Bat onen eta beste orren biotza minduta ere, argiro esan bear dizut [...]. A
Ardi 87. Txakurra lasai dabil, / gurdia negarti; / lotu ezazu bat au, / beste ori igurtzi. "Ata al uno". Or BM 100.
Biotz bat onen ordez milla banituzke, / denak, maite, zuretzat izango lirake. / Baiña millaren ordez bat bakarra
baitet, / arren, artu ezazu bat au milla bider. 'Un corazón... este único'. Canc pop. in Or Eus 22. Mutil bi larri
dira / neska batengatik; / bat ark jakin nai luke / ua norengatik. 'El uno de los dos'. Id. ib. 38. Bat ori zan Alkate
jauna, / bestea Errejidorea zan. Id. ib. 162. Ez ordea emen zauri bat ta an bestea, zauri bat bakarrik baizik,
bañan bat orrek goitik bera dana artzen ziona. A. Zavala In Goñi 15. Arrezkero, amaikatxo alegin eta lerren
egin ditu giza-adimenak, dana bat eta bakar gertarazten. [...] bat orren bila diardu Kistoren Antz-bideak: [...].
Zait Plat 45.
(Tras pronombre). Ala hura ere badudalarik norbeit-bat penitentaren eta nere artean? Prop 1906, 40.
2. Un mismo. Tr. De uso gral. al Sur; al Norte es relativamente escaso, sobre todo a partir del s. XIX. Eta
ziraden guziak gogo batetako Salomonen galerián. Lç Act 5, 12 (TB boz batetako, Ol, Ker, IBe gogo batez; He
Izpiritu beraz). Eun sabel bateko, ta bakotxa bere gogoko. "Ciento de un vientre, y cada uno de su mente". RS
381. Zeren gorputz bat, eta gorputz batetako mienbroak eta parteak baikara. Ax 315 (V 210). Fiel kristiñau
batzuk daukeela parte besteen ondasuneetan gorputz baten mienbroak daukeena legez. "Como miembros de un
mismo cuerpo". Cap 34. [Iru personaak] daukee podere bat, sabidurie bat, da gustien dire igoalak. VJ 5. Nola
hiri edo herri batetakoen artean altxatzen diren guduek [...] hura osoki galtzen baitute. "Les seditions et troubles
intérieurs d'une république". SP Phil 461. Orduan guziek elkhar aditzen zuten, guziak hitzkuntza batez, eta hitz
batzuez berez mintzatzen ziren. ES 384. Lurreko soldadu guziak ez dira bide batekoak. Mb IArg I 346. Au ikusi,
ta beti era batera biziko naz? Cb Eg II 121. Orregatik ez dira toki guzietan era edo modu batean ganzutu eriak.
AA I 536. Infernuko penak, beste nekeen artean, eukiko dabe pena au bere geiago: egotea beti estadu batean,
egoera batean, modu batean, beti berde, eze, zartu bageak. Añ GGero 377. Ez da izaten mantenimentu bardiña
erri guztietan, ez da erri bateko etxeetan bere. JJMg BasEsc 205. Pernando ta Zabala / erri batekoak. In Muj
PAm 54. Jauna, andre au eta ni etxe batean bizi giñan, eta nik bion gelan seme bat egin nuen. Lard 209. Erraz
da orduban ezagututen zelan itxasua ta eguzkija dagozan beti egoera baten. "En el mismo estado". Ur Dial 110
(It estadu batean; Dv hein berean, Ip ber heñian). Etxe eder baten bizi zirean / dama galanta gordinak /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
221