Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
du hitz honek besterik esan nahi, hizkuntzaren alde batek bestearekin, hizkuntza batek beste batzuekin, halako
antz eta egitea baduela baizik. MIH 195. Kasu baten eta bestearen [-ko eta -ren] izena ia beti, edozein
hizkuntzatan, berbera da. MEIG VI 174. v. tbn. infra. BAT BESTE-, BATA BESTE-, BATAK BESTE-,
BATEK BESTE-, BATEAN... BESTEAN.
(Formas de bat det. fuera de contexto dominado por beste det.). Eta baldin eure begiak trebuka eraziten
bahau, idokak hura eta iraitzak eureganik: hobe duk hire, begi batarekin bizitzean sar adin, ezen ez bi begiak
dituala suko gehenara iraitz adin. Lç Mt 18, 9 (TB, Dv begi bakhar batekin, Ip begi bakhoitx izanik, Ur begi
batekin, Hual begi bakotx batekin; cf. Lç Mc 9, 47 hobe duk hire, begi bakhoitzdun Iainkoaren resumán sar
adin). Zen Andriu Simon Pierrisen anaiea, Ioannes minzatzen enzun zuten bietarik eta hari iarreiki zaizkonetarik
bata. Lç Io 1, 40 (TB bi hetarik bat, HeH Jesusi iarraiki zitzaizkonetarik bat, Dv bietarik bat; cf. Lç Io 12, 2 Eta
Lazaro zen harekin mahainean iarririk zeudenetarik bat). Eta ihardesten zuela batak Kleopas deitzen zenak,
erran ziezón [...]. Lç Lc 24, 18 (donde el contexto es (24, 13) hetarik biga ioaiten ziraden [...] burgu batetara
[...] Emaus deitzen zenera; cf. sin embargo con "cuatro" Lç Apoc 15, 7: eta laur animaletarik batek eman zietzén
zazpi Aingeruei zazpi anpola urrhezkorik). Esan eben arzai batak. Lazarraga 1147v (v. tbn. arzai batak ib.
1147v). Amore linda galant bata, / ene amore berria. Ib. (B) 1204v. Gureko bata / il badagian. (Cantar de Lelo).
IC II 90. Eta bere azken finean, [aztore] hetarik bata utzi zuela, zor bat baitzuen haren pagatzeko; bigarrena
seme bat baitzuen, harendako; eta hirurgarrena, arima-kari, mezatan enplegatzeko. Ax 247s (V 167). Nire
alaba batak, bera da gazteena, daukaz euntegijak. Mg PAb 137. Iru mallatakoa da beldurra. Batari deitzen zaio
zerbitzariena; oetatik askok alabaña egiten ditue lanak [...] kastiguaren beldurrez [...]. Bigarren beldurra da
seme ongi aziak izan oi duena. Oek [...]. Irugarren beldurra da [...]. AA I 612s (pero v. supra AA II 103). Agot
denak xipiago badü beharri bata, / Aitari erranen diot biak bardin tüzüla. ChantP 174. Bota dauz [galdara]
barrura autsok, eta beriala anka bata barrura sartzen dau. Kk Ab II 32.
(Bat adjetival con suf. locativos, fuera de contexto dominado por beste det.). Berzerenaz izan nuzu amoros
lekhu batetan. E 139. Bi parra-xori eztirade dirutxo batetan saltzen? Lç Mt 10, 29. Eta gorputza harturik
Iosephek mihise xuri batetan barna ezar zezan. Ib. 27, 59 (He ezarri zuen mihise xuri batean barna, TB inguratu
zuen mihise xuri batean, Ip eta mihise xuri batetan üngüratü, Echn inguratu zuen maindire xuri batean, Ur bildu
zuen maindire garbi batean, Dv mihise xuri batean inguratu zuen, Hual ungurukatu zion mantre sain batian,
Samper inguratu zizun mandre xau batean). Eta ioanik sar zitezen Samaritanoén burgu batetan. Lç Lc 9, 52.
Gau hartan biga izanen dirade ohe batetan: bata harturen da, eta bertzea utziren. Ib. 17, 34. Enbarka gentezen
Alexandriako unzi islán negua iragan zuen batetan, zeinek [...]. Lç Act 28, 11. Guziak ziraden gogo batez lekhu
batetan berean. Ib. 2, 1. Laster baten igaro zan / Uraz alde bestea[n]. (Cantar de la quema de Mondragón). TAV
3.1.7. Aditzera ematen draugu nola Kristo gure Iauna lotu zuten kuerdes pilare batean non azotatu baizuten. Ber
Trat 11r. Ekusiko dozu laster batean / nola zorretarik urten dokean. EgiaK 89. Orduan bide on batean iartzera
eta finkatzera deliberatuko dut. Ax 51 (V 33). Eta gero bizitzen zen bake handi batetan. Ib. 31 (V 18). Ezta
aitzinatzen, eta ez gibelatzen, bethi dago egoitza batean. Krozka batean. Ib. 602 (V 387). Zeren oraiño, pena hek
[...] egonen baitira bethiere estatu batetan, egoitza batetan. Ib. 600 (V 386). Egun batez, konpaiñia on batean,
euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela. Ib. 15 (V 6). Ediren baitzen egun batez hartzaz gaizki mintzo ziren
konpaiñia batetan. Ib. 313 (V 208). Begiratu negion eta egun batean / Errenkore andiak erne zitean. (Canción
de amor vizcaína). TAV 3.1.22. Edo ikusi daigunean geure buruau nezesidaderen baten. Cap 23. Leelengoa
sinistu Iaungoiko baten, guztiz poderosoagan. Ib. 10. Bear dogu persinedu edo santiguedu peligruren batean
gagozanean [...] ta tentaziñoe deungereen batek aflijietan gatuzenean. VJ 3. Betleemeko hirian barrüki batetan,
lekhürik bestetan ezin ükhenez. Bp I 32.
(s. XVIII) Eziñ kausituko dut konsolazionerik gizon iakiñsunen liburutan [...], ez segurantzarik lekhu batetan
ere zeroni ezpazare adiskidea. Ch III 59, 3. Ez nago denbora luzez estatu batean, zeren ganbiatzen bainaiz
denboraren arabera. Ib. 40, 2. Zurekiñ ibill nadintzat bihotzeko libertate handi batean. Ib. 4, 2. Igo eziñ ditekean
argi-leku batean. Lar SAgust 12. Zure boronthatia enia den, eta enia bethi zuriari jarraiki dadin, eta bake
ezinago hun batetan, hareki izan dadin. Mst Imit III 15, 3. Presta zaitez hordurik galdu bage eriotz on batera.
Mb IArg I 281. Sinisetan dot Jangoiko egiazko bakar batean, eta iru Persona distinto edo bana Jangoiko batean
direanak. Cb CatV 95. Jangoikoen Legeen kontra gauza astun edo andiren batean. Ib. 51. Il zen bake ezti
batean, ehun eta hamar urthetan. Lg I 200. Manatu zizun eser zezaiela kalabozo batean obligaerazizeko bere
konsentimentraren ematra (Sal, 1780). ETZ 162.
(s. XIX) Sinistuten dot Jangoiko bakar baten. Añ EL 1 232. Dino alango baten, biurtuko nas urten neban
etxera. Mg CO 116. Atzenean illerazo zuen gurutze batean, lapur biren erdian. AA I 420. Batzuk sinpleza
bategaz olgeetan dira, komedija baten edo zezenetan baisen ondo. fB Olg 27. Igaroten nintzala beiñ fiestia
ebillen plaza batetik, ikusi nituan mutill bi joiazala neskatillaak egozan lekura. JJMg BasEsc 137. Jaijegun
baten bi edo irutan biarra egin dot. Astar II 71. Ao batean esan lei eze, ez dabela kristiñauen antzik bere. Añ
EL 2 228. Siñestea Yaungoiko guziz poderoso batean. CatB 16. Bekhatu mortala, arima batean, abominazione bat
da izigarria. Jaur 132. Jausi zan pekatu guztiz andi baten. Ur MarIl 58. Berrogei bat taupada / Miñutu batian.
Azc in Ur PoBasc 309. Herodesek egindako etxe galant batean. Lard 525. Eta ni begiratu nauzu eta ez
bakharrik jasan egun bat, bainan hanbat urthe; eta ez bekhatu batean, bainan hainbertze miletan. Dv LEd 136s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
220