Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Baserrittarrak itxi ez aletegi ta ukullubetan lorik egitten. Altuna 101. Crauko maats-morka da, orri ta guzi.
Baserritar batek eskaintzen dizu; Mistral. Or Mi VI. Baserritar bi etorri zaizkit / asnaska erdi ituan. Tx B 145.
Baño aren inguruetako erritar eta baserritarren artean bizi-bizia dago aren baitako ustekida gozo-gozoa. FIr
163. Eta ene herriko baserritarren ondoan, mintzaiari doazkon trebetasunetan, anitz ikastekotan nizala. Zub 93.
Eta baserritar euskeldunen antzera yantzita? Gauz ona bazunan! Kk Ab II 156. Etzitaken baserritarrentzat toki
hoberik egun guzietako bizigailuen, euri eta iguzkitik beiran, hiritarrer eskaintzeko. JE Ber 44. Eta bakaulkija
Verona urijan eukala, Bertolda eritxon baserritar bat gerta zan aren jauregijan. Otx 11. Ameriketara baserritar
yoanak zaldun-usai etorri oi bezela. Ldi IL 81. Baziran Errusin be bazter onaren jabe ziran baserritar
aberatsak: onei ango izkuntzan kulak deritxoe. Eguzk GizAuz 132. Iganderoko goiz-meza entzun ondoren, bolan
aritzen ziran inguru arietako baserritarrak. TAg Uzt 153. Kaletarrari esan dut, baiñan, baita baserritarrari ere
ene ustez. Etxde JJ 28. Azken urteotan hain ugari argitaratu ohi diren baserritar folklorekerien ordez. Mde Pr
185. Sartaldeko baserritar irlandesak. Ib. 237. Ez ditue makalak esan baserritarrak, emengo mutiko kakanarru
lotsabagakaitik. Erkiag Arran 57. Oteleko morroiak, Betiondoren basarritar tankeria ikusiaz, kuartu kaxkar
batera eruan eban. SM Zirik 80. Emengo baserritarrak agor-aldietan, euren soloetarako urik bear eudenetan
[...]. Akes Ipiñ 21. Gizon gaztea da, euskaldun baserritar aberats baten moduan jantzirik dago. Arti Tobera 274.
Poztu zaitezte baserritarrak; / alaitu nekazariak. Basarri 59. Eun kaletarrak baiño baserritar batek Jaungoikoari
bialeku geixao emoten xak. And AUzta 77. Mutillak oi-dituk, ba, ontan basarritarrak! NEtx LBB 19. Baserritar
tontoak holako galdera! Xa Odol 150. Basarritarrak izaten dira / bertsolari geientsunak. Uzt Sas 304.
Baserritar gizajoak erabakia artu zuan, arekin joan-ta ezkutaritzan serbituko ziola. "El pobre villano". Berron
Kijote 87. Literaturan, olerki batzuk menditarren eta baserritarren bizia goraipatzen baitzuten, horiek ere
pastoral deitu zituzten. Lf in Casve SGrazi 7. Egia ere da horratik inguruko baserritarrek [...] ez ziotela haren
euskal-saioei halako harrera ona egiten. MIH 362.
v. tbn. Echta Jos 193. Jaukol Biozk 23. Enb 174. Alz Burr 16. Lek EunD 12. JMB ELG 87. Anab Poli 81. Bilbao
IpuiB 49. BEnb NereA 243. Osk Kurl 113. Vill Jaink 142. Alzola Atalak 122. Basarritar: EusJok 49.
(Uso adj.). "Paleto, payo, rústico" Añ. "De modales o comportamiento rústico. Ez ari izan basarrittarra"
Elexp Berg. Ni poeta arlote bat naiz, poeta baserritarra. Lasa Poem 64.
(Aplicado a cosas). Cf. Elexp Berg: "Basarrittarraua dok goldia baño". Altxatzen da lasterka bere eserleku
baserritarretik. Otag EE 1882c, 511. Nola txit nekatua dagoen neskatilla Gamizko Portunek ez du nai ark laja
dezala eserleku basarritarra. "Su asiento rústico". Ib. 535.
- BAXERRITAR. (Forma con palat. expresiva). Geijagoko baga neskatillatxu onek baxerritar ezer ez ekijan
bat bazan bere. Ur MarIl 102.
- KALE-BASERRITAR. v. kale.
baserritarkeria (V-gip ap. Etxba Eib). "Aldeanería, rusticidad. Baserrittarkerixia zuk oiñ eiñ dozuna" Etxba
Eib. Euskerea baserritarkeritzat dauke oindiño euskaldun askok, eta baserritar izate ori ezta gogozko gauzea
erri andietako gizon arrotxuentzat. Ag Ezale 1899, 250a.
baserritartasun. Rusticidad. Basetxetarrak, nere ustez, lenbiziko abarketa jantzitzean galdu zuten apur bat
beren baserritartasuna, ta larruzko oiñzorro argitsuak jaztean berriz, ia uritartzat artu daizkegu. Ag G 95.
baserritartu. Hacer(se) aldeano, casero. Euskera baserritarren izkuntza dala-ta, euskeraz itzegin nai ez
dutenak asko dira Euskalerrian. Euskeraz itzeginda baserritartu egingo dirala uste dute. EEs 1922, 41. En
DFrec hay un ej. más.
baserritu. Hacer(se) caserío, convertir(se) en caserío. Erri andietako ospe, iskanbilla, ta kateatasunak
baño naiago du Munibeko Jauregi baserrituan lauki egunak igarotzea, andi-usaiak alde batera largarik. VMg
V.
baserritxo, baserritxu. Dim. de baserri. Ama, biurtuten naz gure baserritxora, / Zuri lagunduagaz bizi
izatera. AB AmaE 379. Goi urdiñean izarrik aña / Daude zeruan aingeru, / Zabaletako baserritxoan / Bat edo
bat bear degu. Ag G 76. Lekeitio-ondoko baserritxo batean. A Ardi 123. Saroi oparotsuak / kerizpe geldia, /
baserritxoak nunai / ta nunai pakia. EA OlBe 63. Menditan, baserritxoak. / Baserrin, seaskatxoa. / Seaskatxoan,
amak zainduta, / irriparrez lo aurtxoa. SMitx Aranz 196. Bere baserritxuan bakar-bakarrik bizi ei zan Nikolasa.
Bilbao IpuiB 189. Txantxangorria kantari, / eguzkia dizdizari, / nere baserritxuari / bake gozoan geznari. BEnb
NereA 138. Ez eta da elduko Bilboko beargin batek baiño geiok ia nok leuken baserritxo bat Ipiñeko bazter
baten esango dauden egune? Akes Ipiñ 23.
baserrizale. Amigo del caserío. Izan zaite, bai, izan / Baserri zalea, / maitetuten dozula / Zeure txabolea.
AB AmaE 356. Ta onera biurtu ziranian, neria gelditu zan Donostiyan, eta Pilemon jauna berriz, baserri zalia
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
195