Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
basara (Lar, VocCB Dv, H). "Abono, de fiemo" y "estiércol" Lar. "Zimaur-ra (G), fiemo, estiércol, fumier.
Sin.: Ongarri-a, basara, iñaurkin-a, gorotz-a" VocCB. "Fumier" H. Aparece tbn. en Izt C 234, en una lista de
palabras relacionadas con la labranza. v. 2 basa (2).
basaran (G; SP, H; basarhan S), basa-ahan (Alth Bot 18), basahan (S), basan, baxaran (A s.v. aran), baxaaran,
baixaran (Sal), baisaran (G), patxaran (AN-ulz-larr), paxaran (AN-egües-ilzarb-olza, Ae, R-uzt; Aq 652
(G, AN)). Ref.: Bon-Ond 146; VocPir 573; A (baisakaran, basaran, basahan, paxaran); A Apend (patxaran); Lh
(basahan); Arzdi Plant1 (patxarana); Iz Ulz (patxaran). 1. Endrino (planta y fruto). "Prune sauvage" SP.
"Épine noire (AN-egües-ilzarb) [...] le fruit (AN-olza)" Bon-Ond 146. "Prunellier, elhorri beltza, basa ahana"
Alth Bot 18. "Prunellier, ou fruit du prunellier" H. "Ciruela silvestre" A. "Patxaran, arañón, endrino (AN-ulz)" A
Apend. "Fruto del endrino (en Aralar navarro)" Arzdi Plant1. "La endrina" Iz Ulz. Cf. nav. pacharán "Arañón:
fruto del endrino o ciruelo silvestre (Pamplona, Cuenca, Zona Media, Larraga, Artajona y Montaña)" VocNav. v.
maxaran, basakaran. Neprun duzu berriz oihan belzetan kausitzen den elhorri belzaren frutua bezala, baxa
arana iduri duena. Mong 594. Aitzondo ezadetsu oetan arkitu izan zituen ugari [...] garau eder gozoakin ondo
janzitako gerixa, aran, [...] baixaran [...] eta beste anitz ezkur mueta gozo. Izt C 2. Aritzen artian, muzkerren ta
txorien atzian, basan txurro ta zurbil biltzen. Garral EEs 1921, 108. Baxaran-begi, bular-serail, belarri
zulabagea, Rodano maiteak zirtatzen duen kaparroi-lore antzekoa. Or Mi 84. Mendietako isla zeru-bazterrean /
non gerezi ta non baxaran denean, / zerk atzi zakida, gaixo, bat-batean? Ldi UO 20. Arrats gorria il da... Zeru
bazterrean / ez gerezi dugu, ez-ta are baxaran! Ib. 22. Urli igandetan baxaran-biltzen / neska ari izan zanekoa.
Or Eus 82. Baxaran-urte, elur-urte (Sal). A EY III 154. Elur-urte, patxaran-urte (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1889.
2. patxaran (G-azp, AN-gip-5vill, B). Anís de pacharán. "Baso bat patxaran edan zuen (AN-5vill)" Gte Erd
43. "Kopa bat patxaran edan zuten (G-azp, AN-gip-5vill, B)" Ib. 204.
basarantza. v. basarantze.
basarantze (-rh- Foix ap. Lh), basarantza (G), basahantze (S Foix ap. Lh), baxaranatze (R-uzt), paxarantze
(R-uzt). Ref.: A (basarantza, baxaranatze); ContR 533. 1. Endrino. "Ciruelo silvestre" A. "Basarantza (G),
espino bravío" Ib. "Pruneller" Lh. v. basaran. Bas'arhantzia lilitzen arhantz'hunareki / Haren frütia huntzen
da gaitz bethi. 'Le prunier sauvage fleurit en même temps que le prunier'. Etch 280.
2. "Baxaranatze, hierba buena" MEst Ezka 243 (ap. DRA).
basaratiste. v. basaratuste.
1 basaratu (Lar, H). "Abonar" y "estercolar" Lar.
2 basaratu. "Embalsar, entrar el ganado en balsa" Lar.
basaratuste (V-ger-m ap. A), basaratiste (V ap. A). "Domingo anterior al del carnaval" A.
basaratze. "Estercoladura" Lar.
basarazi (Dv). 1. "Égarer, détourner de la bonne voie" Dv. v. 1 basatu. Ezen etsaiak darraizkit / Laster eta
khexarik, / Zeharreko bidetara / Basarazi nahirik. EZ Eliç 301.
2. (A), baserazi (S), baseazi (S). "Espantar" A (que dice tomarlo de Dv, pero no lo hallamos en éste con dicho
sdo.). "Baseraz /bas!eás/, effaroucher" Lrq. Bena arrano debria, ene zinkhak baseazirik zagon, eta nik ezin
balaka! GH 1925, 568. Bena arranua oihiak bas'eazirik zalhe odeitan gora igaran zen. D. Béhéty GH 1927,
436.
basarbi (V, G, L-ain, AN; Lar, Lcq 98, Zam Voc) basaarbi (V-gip; -harbi Urt), basaherbi (Urt). Ref.: A; Iz
ArOñ (basaarbixa). 1. Bunio, cierto tipo de nabo; aplicado tbn. a diversas plantas de raíz carnosa. "Carota,
basaerróa, basaharbia" Urt IV 253. "Armon, armoraraia, basahérbia" Urt II 337. "Bunio" Lar. "Basarbia, buno"
Izt C 42 (en una lista de plantas).
2. Mostaza. "Basa-harbi, mostaza silvestre (Darric)" DRA. v. ziape. Zeru-erria bas-arbi antzera da. "Grano
sinapis". Or Mt 13, 31 (Lç mustarda bihi, Dv mustarda bihia, Ur mostaza alearen, Ol yeben-azia). Egoaldean
basarbi edo arbi gaizto au gurean bañon askoz aundiago zan. Zeape, arbi agorra, arbi arra ta beste izen batzuk
ere ba-ditu Euskalerrian. Ib. nota.
basarbola (Urt). 1. "Arbustus, basarbóla" Urt II 245.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
180