Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beren oñetan erpiak zituztela. JMB LEItz 102. Naparroako Basoko Marie Baxajaunen antzekoa izan bear zuan.
Ib. 102. Gorputza lerden, eskuak legun, / ez Basa-jaunên andrea. Or Eus 335. Ilhunatzeko potxetan Salbatoretik
goiti Basayaun bat bizi zuzun (BN-ciz). A EY II 385. Basayaunak unkitü dien ardi edo aharia eztüzü ez otsoak ez
hartzak jaten (S). A EY I 354. Legoaldai izena daben koba-ondoan Ipiñako gizon batek aizkora bategaz pagoa
zatituten eragoion. Basayaun bat agertu ddakon (V-arr). Ib. 356. Bizkaian ta Gipuzkoan, alde banakaren batean
izan ezik, aitatu bere ezta egiten gure egun onetan Basajaun-izenik. Ib. 354s. An-emenka ke-adar zenbait
agertzen [...], Basajaunen pipa piztu-berria bailitzan. Or QA 63. Interesantena, basajaun, lamiña edo gizotso
bat topatu lukeen norbait aurkitzea litzaidake. Mde Pr 303. Mari Munduko, basajaun-jainko / okher jakitun
osoa, / jainkosa zaintzen zenituztenak / ibaia eta basoa. Mde Po 103. Iñoz entzun ixengo zenduen basayaunen
ixen au. Akes Ipiñ 30. Faunuak --gure basa-jaunak--, jainko, gizon ta abere ziran iratxoak genitun. Ibiñ Virgil
50. Gabaz mendiak oro beltz zeuden / aitzulo illun iduririk: / sasi ta iturri Basajaun beltzak / zeuzkan ziaro
arturik. NEtx LBB 349. Folklorean izaite asko agertzen zaizkigu bitxi baino bitxiagoak: basa-jaun, bas-andere,
lamina, maide, inguma, eta abar. Lf CEEN 1973, 131. Aitzinetik, Basa Jaunak / ogi eta bihien üztatzen / Zeikün
guri ikhasazi, / eta basabere hezten. Casve SGrazi 52. En DFrec hay 4 ejs.
2. (L, Sc ap. A; Urt, H). "Abnormis" Urt I 33. "Agrestis, basa jauna, basagizona" Ib. 463. "Basa Iauna, qui n'a
rien d'un Monsieur" H. "Hombre rústico, semi-salvaje, huraño" A.
3. "Amo de los monteros (G-goi)" A Apend.
basajende (L, BN ap. Lh; Lar, Dv), basajente (S ap. Lh). Salvaje, bárbaro. "Agreste, rústico, basatia,
basotarra, basajendea" Lar. "Basajendeak dire oihanetan bizi direnak [...], les sauvages sont ceux qui vivent
dans les bois" Dv. "Gent rustique" Lh. v. basagizon. Eta Jesu-Kristoren alderat krueltasun bat, basa jende
barbaroenen artean ere halakorik kausitzen ezten bezalakoa. Dh 95. Basa jendetaraino, guziz urrunena, /
Frantsesa da Fedea hedatzen duena. Zby RIEV 1908, 607. Basa jendez zelaiak gaindirik [se refiere a las
invasiones bárbaras] / Jen ginen mendietara; / Gero berritz Mairuak ethorririk, / Nihork ez zetzazken bara. Zby
RIEV 1909, 399. Bere etzantza idorrean sukharrak erretzen zagoelarik, basa jendeak multzoka bazohazkon eta
ez zitzaizkon ixiltzen bere gauza batbanazka galdetzerik. Prop 1911, 96 (ap. DRA). Indietarako asmoetan
zebillen, basa-jende aiek Jainkoarengana bildu naiean. Or SCruz 15. An [Ameriketan] utzi zituten ainbeste
gizagaxo siñesgabe, berriz basa-jende biurtzeko zorian. Ib. 110. Ez naiz gure hizkuntzan erdal kutsurik ikusi
nahi ez luketenetakoa, basajendea besterik ez garela izan adieraziko bailuke garbitasun horrek. MEIG VII 132.
basajulufrai. "Fleur de coucou" Zerb GH 1931, 322. Basa-julufraia baino lore pollitago guti atxemanen dute
eskualdunek Bilbaotik Santagrazirat. Ez du haatik baratzetako julufraiaren usain on hura! Zerb GH 1931, 322.
1 basaka (G-to, Lc, B, BNc ap. A; Hb ap. Lh). I (Adj.). Silvestre. "Silvaticus, sauvage" Dv. "Silvestre, fruta
de árbol no injertado. Sagar basaka, manzano silvestre. Udare basaka, peral silvestre" A. v. 1 basa, makatz.
Zu alabainan ekharri zaituen olibondo basakatik ebakia izan bazare, eta olibondo onean zure ethorkiaren kontra
xerthatua. "Ex naturali excisus es oleastro [= acebuche, olivo silvestre]". Dv Rom 11, 24 (Lç naturaz basa zen
olibatik, Ol basoliondotik, IBk basa oliondotik).
"(Fig.), sauvage de caractère" Dv.
II (Sust.). 1. "Manzano silvestre (AN-burg)" Arzdi Plant1. Cf. VocNav: "Basaco, manzano silvestre (Salazar)".
2. "(AN-gip), endrino" A. v. basakaran.
3. Almez. Eta Maiatzak irri egitean basakaetan eratxikitzen diren erlekumeak. 'Aux grands micocouliers'.
Or Mi 5. Gazte, ez aserretu, zuen piñuak gure basaketatik urrun daude. Ib. 51. Basakek nigar egin zuten; erle
naibagetuek erlauntzeetan sartu ziren. Ib. 107. Atsal-askaria egin dezagun basakapean. Or Mi 40.
4. "(L, S), ramas que nacen de un árbol injertado, pero bajo el injerto" A.
III. (Como primer miembro de compuestos, con el sdo. de 'silvestre'). Basaka min txasparrak gera, okerrak
gera: Jesukriston legundu ta zuzendu bear gaitue. Or JBDei 1919, 365. Larre-larrean bizi dezu erretore, eta
aren ginballak (kapelak) ere badio alako basaka-uxai ta igazkotu-kutxu bat. Ldi IL 40. Geienak, berriz,
olerkariaren paperetan, belardian garo naroaren azpian basaka loreak apalki ezkutatuta egoten diran eran
gordeak zeudenak. Aitzol in Ldi UO 4.
- BAXAKA. (Forma con palat. expresiva). a) (Adj.). "Sauvage" Dv. b) (Sust.). "(AN-5vill), cierta castaña muy
redonda" A. Cf. paxaka.
2 basaka (AN-5vill, B). "Lluvia y viento fuerte; tempestad. Au basaka! Ekaiztiek kalte aundiek in tu" Izeta
BHizt2. "Euri basaka ari du (AN-5vill) [...] ze basakak bota dituen! (AN-5vill)" Gte Erd 110. "Basaka ari du
(AN-5vill)" Ib. 148.
basakadura.
- BAXAKADURA. (Forma con palat. expresiva). "Abâtardissement des plantes" Dv. Cf. 1 basaka.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
170