Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
basahiri (Casve), basauri (V, G ap. A), basuri. Aldea. "Población del bosque" A. "Faubourg" Casve. v.
baserri. Uri ta basauri askotan il da Euskalerrian erriari bere izena ta euskaldunari bere mendu ta aiurri
agiriena emoten dautsan euskera maitagarria. A LEItz 132s. Gizon bat, eskuan arran bat ebala, basauririk
basauri San Antoniorentzat limosna-billa ibilten zan. "De aldea en aldea". A EY I 32. Bizkaiko basauri baten,
Euban, aztruak kalterik egin eztagien ipinten da erpurua kurutze-taiuan. Ib. 374. Lengo urtietan basurira, bera
(ama) ikertzen, juaten zan. BAizk Ipuin 72 (ap. DRA). Zagoze basaurian, / gure etxondoan ez ekin oin-oska! "En
los arrabales". Onaind in Gazt MusIx 206 (Gazt ib. 187 auzoetan, Or ib. 199 aldamenean).
basairik. Brutalmente. Zorigaitz beltzak ez ote zaitu bizi huntan jo basairik? Iratz 72.
basahiritar (Casve), basauritar. Habitante de una población apartada. "Faubourien" Casve. v. baserritar.
Eiz-bide au Euskalerriko basauritarrak oraindik otsotan eta basurdetan, aztu gabe, darabilkite. JMB ELG 41s.
basahiritxo, basauritxo. Dim. de basahiri. Zuen lurra gozatzekoa, zuen barreneko basauritxuak
elikatzekoa. A EEs 1916, 108. Chico Gaintza bezelatsuko basauritxo bat da, Sacramento-River deritzaion ibaibazterrean
egina. A Ardi 2. Zuberoko Ligi izendun basairitxoan beste uda bat igaro nuen, lankidetzat alde
askotako euskaldunak nituela. "Aldehuela". A EY I 10. Urroz deritzaion basauritxoan. A EY IV 247.
basaisats, basajats (T-L). "Hérissonne, plante" T-L.
basaitzur (A), basatxur (Vc ap. A). "Azadón" A s.v. aitzur.
basaixtorio. Leyenda. Troyes eta Tolosako Bibliothèque bleue hortarik jalgi basa-ixtorioak hazi dituzte
berdin pastoralak eta ipuinak. Lf ELit 61. Basa-ixtorioak ere baluke zonbait kapituluren betetzekoa, dakigularik
nola egiazko gertakariak jendeen oroitzapenetan ezinago aldatzen diren. Ib. 64.
basajainko. Falso dios. Mai ark dakar latiñ itzez nola, mendiz-mendi zebillela, gudu aurrendari orrek
altare bat eskeñi zion lepo artan zegoen edo arkaitz aietan zebillen basajainkoari. Lh EEs 1915, 234.
basajainkotasun. "Satyri, nymphae agrestes, basaábreak, basajainkotásunak" Urt I 463.
basajaki. "Guisote, basagisoa, basajakia, lat. rusticum condimentum" Lar. "(Hb), mets rustique" Lh.
basajats. v. basaisats.
basajaun (G-goi, L, AN, BN, S; Hb y Foix ap. Lh), basojaun, baxajaun. Ref.: A; JMB At. 1. Nombre de un
personaje mitológico de la tradición popular vasca; tbn. se da este nombre, por aproximación, a personajes de
otras tradiciones. "Ser fantástico, Señor de las selvas" A. "Señor del monte o bosque, genio" JMB At. "Baxajaun,
señor de la selva, es el genio que habita en lo más profundo de los bosques o en cuevas situadas en lugares
prominentes. Tiene cuerpo alto de forma humana, cubierto de pelo. Su larga cabellera le cae por delante hasta las
rodillas, cubriendo el rostro, el pecho y el vientre [...]. Baxajaun es representado a veces como ser terrorífico, de
carácter maligno, dotado de fuerzas colosales y agilidad extraordinaria. Otras veces se nos describe como el
primer agricultor de quien aprendieron los hombres el cultivo de cereales y como el primer herrero y el primer
molinero" JMB MitV 420s. Cf. Etxba Eib: "Basojauna, personaje fabuloso del que apenas se oye hablar en
Eibar". Cf. tbn. VocNav: "Bachabón, nombre que dan en Roncal al personaje mítico que en el país vasco llaman
Basajaun".
Olhan arakuntratzen dizü Basa Jaun bat, sü handi bat eginik, phastetx baten era earten ai grisilla hartan. EE
1883b, 384 (cuento suletino recogido por Cerquand). Ezen izpiritu gaixto hura agertu zitzaion; alegia basajauna,
burua eta lephoa gizonarenak bezalakoak zituen, eta hargatik gibel-aldetik eta bere lau zangoetarik iduri
zuen zaldia. Jnn SBi 115 (parece una traducción bastante libre de "centauro"). Bada gutartean sorgin gaixto bat
gai guziz hirur izpiritu botheretsuak, ihurtziriaren izpirituak, ereinsugearenak eta basa-jaunarenak, zerugainetik
soka bat arthik eta, hari gora igan-araziz, beren ganat hartzen dutena. Prop 1892, 216 (ap. DRA; la ref.
es incorrecta). Berreun ta geiago aldiz esan zizkioten Manuelek eta Josek Peru ta Mariaren ipuia [...],
Basojaunarena [...] ta beste onelako gezur-ele zar koipatsuak. Ag G 139s. Bere aurretik, otso-antzeko Baso-jaun
beltza / bide osoan alaka. Jaukol Biozk 69. Hor, oihanetik atheraturik, heldu zaio Basa-Jauna, neska hartu'ta
eremaiten baitu berekin, lurpean egina zuen egoitzarat. Barb Leg 129. Denboraren buruan, basa-jaunaren
ziloan sortu zen beraz Haxko. Ib. 129. Toki batzuetan esaten dute Baxajaunak gizonen antzekoak izan arren,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 169
mende.