Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BARRUNBEKO. a) Interior, de dentro, interno. Askotan gertatu izan da sendatzea barrunpeko gaitzak,
gogo bage artutako edari minkaitzak. Izt C 178. Loiolako atari aurrea, barrunpeko ibiltoki, sukalde eta
gelaetarañokoak daude, iturri eder garbiakin ondo janziak. Ib. 82. Arras zartu, eta barrunbeko mami guztia
arrak janik dagoela [gaztaña]. Ib. 151. Ordutxo bat ere etzuela igarotzen, beraganatu bagerik, eta txit
barrunbeko birtute aldi biguñakin biotza Jaunaganatu bagetanik. Aran SIgn 45. Emakumeak sakonki ezagutzen
ez dituzuenak, algaraz eta arinkeri utsean jokatu bear direla uste dezue, barrunbeko ezkutuak erakusteko. TAg
Uzt 287. Orain zuen arteko eginkizuna da barrunbekoak alkarri argiro azaltzea. Ib. 305.
(Tras gen.). Era guziz itsusian sartu duala [Jesus] bere barrunbeko lize zikiñean. AA I 431. Oitura
ezkutapetsu oen barrunpeko onbidea ezagutzen ez dutelako. Izt C 219. Nork bere barrunbeko sinismen, esker-on
eta amorezko biotz-beratasun eta eztitasun hura. Aran SIgn 39.
(Tras tema nominal nudo). Biotz-barrunbeko tristura. Ub 156. Buru barrunbeko gauzak orrelako
mixterioak izaten dituztelako, batbatean bururatu zitzaion bere lagun txarraren eskutitzari zer egin ote zion.
JAIraz Bizia 119s.
b) (G-to ap. A). "Lau egunen barrunbekoak dira, son de cuatro días de diferencia" A.
- BARRUNBERA. Adentro. Leioa zabaltzearekin bat batean sartu zitzaidanan argia begietara, barrunbera,
ezurretara, muñetara. Or QA 62.
(Tras gen.). Nolako arrera egingo dizu bera zere barrunbera daramazunean, ekustera an zure biotz zital,
prestubez, dollor ta gorrotoan sendotua? Mg CC 247. [Zapoak] sartu ziran lengo tokira, edo emakumearen
barrunbera. Ib. 128. Zuk, o sabel gaiztoa! daramazkitzu zere barrunbera gure neke ta izerdi guzien irabaziak.
VMg 59. Leizearen barrunbera eguzki goxoa sartuta, zulo triste hura apur bat berotu zan. Arr May 77.
- BARRUNBETIK. Desde dentro. Igarri zion Otsoak zer zerabillen Aizeriak, ta diotsa [leiza] barrunbetik.
VMg 51s.
barrunbegabe, barrunbage (Lar). "Vagabundo, vagamundo" Lar.
barrunbete (V-gip ap. A), borronbete (V-oroz ap. A). 1. "(V-gip; FSeg), pastel, con dulce en el interiror, cuya
pasta exterior es dura y blanca y cuya figura es de una D" A. "Borronbete (V-oroz), cierto pastel especial, cuya
figura es de una D" Ib.
2. Embutido. Zizili gatzemaillea, / neketan aizatuz kea, / asi da aroan, odol ta gurin, egiñaz barrunbetea. Or
Eus 159.
barrunbetu. 1. "Techar, cubrir con techo" Lar.
2. Penetrar. Erlijiozko egite danik labur da txikienetan ere, ainbeste barrunbetzen zala, ze Jainko itzaltsua
bera aurrean ikusten zuela zirudien. 'Se internaba tanto en lo interior del espíritu'. Aran SIgn 45.
barrunda. "(G, AN-5vill), barrunto" A.
- BARRUNDA EGON. "Barruntar, barrundatu, barrunda egon (AN). De aquí el castellano" Aq 1031.
- BARRUNDA IZAN. v. barrundatu. a) (Trans.). Percibir, sentir, notar. Cf. barrunda usado como part. por
Uztapide (v. s.v. barrundatu). Gero zer izango ziran berak ere etzekien gaitz etorkizun andiak beregan
barrunda zituen, eta ala senarrari esan zion: Oh Sigifredo! negargurea daukat; bear bada geiago etorriko
etzera. Arr GB 12s. Etxe aldera asi / genduben burrunda, / tristura aundiya niyon / jendiai barrunda. PE 115
(tbn. en SMitx Aranz 195). Tentazioren bat barrunda danean, gauza txit ona da errosarioari muñegitea. Arr
May 38. Zeregandik bota zenduen lenengo ixillmandatu edo zeruko argi hura, edo orañ bertan barrunda dezuna,
badateke Jaungoikoak egiñ nai dizun azkeneko grazia señalatua izatea. Ib. 104. Jaso zizuten gezurrezko
asmazioa, barrunda dituzun tentazio añ portitz eta gogaitkarri oriek, zer besterik dira ezpada pekatuaren
zigorrada edo kastiguak? Ib. 40. Ordutikakoa izan bear du, iñolaz ere, zenbait artzaien artean oraindaño
barrunda degun bezela, ardinarruzko jazkaiak erabiltzeko oitura. JMB ELG 46. Trikornio azpi aietatik zeletaka
zauden ezten-begiratu zorrotz aiek buruak barrunda al balituzteke! Ugalde Iltz 46.
b) (Con aux. intrans.). Sentirse. Denbora añ luzean demonioaren morrontza gogorrean bizitu naiz, [...] baña
orañ oso trukatua barrunda naiz, konfesioa eskatzen det. Arr May 199.
barrundari. "Penetrador" Lar.
barrundatsu. Penetrante. Egunsentiko izaera zegoan aurrez aurre gelditua. Burutazio gogor batekin
bezela begiratzen zion Mañubelek begirazun geldi guztiz barrundatsuenean, eta ala bear zan ura ikusteko.
Baserritarra (Mayo) 1908 (ap. DRA).
barrundatu (V-gip, G-to-azp, AN; Aq 1031), barruntatu (Lar, Añ, H; -teu V-arr), barrentatu (O Not SP).
Ref.: A (barrundatu, barruntatu); Totor Arr (bárrunteu). Percibir, sentir, darse cuenta de, notar, conocer.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 150
mende.