Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
lizunak ikusten zituztelako zeudela galkitatuak eta sendakaitzak txit. Izt C 419. Arestian aitatu ditugun asmo eta
pensakizun goitiyak bere barrunbe alaian zerabiltzkiela. 'En el ánimo generoso'. Aran SIgn 17. Nere barrunbeak,
ikaraz desegiñik, deadarrez beti beti erantzun dit. AJauregi EE 1885b, 233. Batez ere, aizken sortu oiek
"Gazte"ren barrunbeak zorrozkiroago argitzen dizkigute. Aitzol in Ldi UO 8. Berak ezagutzen zituen arras ongi
gizon guziak, ikusten zituen biotz ta barrunbeak, bazekizkien aien asmoak. Ir YKBiz 61n. Ezpaiñak dar-dar eta
barrunbea asarre, / Gorritxo oiñen gaiñean gel ezin dagoke. "El interior turbado". Or Eus 36. Kezka
zulagarriaren bean, lertu bear zitzaion barrunbea, naastu bear zitzaion burua. TAg Uzt 122s. Azpikoaz gain
irauli zion asarreak barrunbea. Ib. 166. Barrunbe oro ots eta oiu ari zitzaion bere egitasmo dollorra salatuz.
Etxde JJ 72. Nere barrunbea berriz utsa dago. Edo zeatzago adirazteko, tristuraz betea. Txill Let 47. "Izeta"
izena ikusi dudanean, zirrara batek astindu dit barrunbea. Ib. 42. Nik ez dut gaur kulparik / ez badut sinisten. /
Zer nahiago nuke nik / sinistea baizen? / Ilusio izpi bat / barrunbe hau argitzen? Azurm HitzB 45. Shakespearek
ez zekien noski antzinako erromarren bizitzaz deus askorik, [...]. Baina ordukoen barrunbeak nolakoak ziren -bere
garaikoak, gaurkoak eta gerokoak bezalakoxeak, alegia--, ederki zekien. MIH 313s.
Interior del cuerpo; estómago, tripa. Saldu dezu zure Jauna bekatu egin dezun aldi bakoitzean, eta
adiskidearen idurian jarri zera beraren maiean, eta [komunio gaiztoan] artu dezu zere ezpaiñ loi, eta barrunbe
nazkagarrian. AA I 419. Urratzen dute. Barrunbe, bikain: / birika, arrosa kolore; / ubel gibela, garbi ta legun, /
urik eta arririk bage. "El interior está perfecto". Or Eus 226.
(Pl.). Vísceras. "(G-goi-to), menudillos y tripas de un animal" A. "Barrunpeak galerazten dizkiote kolesterola
duenari, las vísceras" (G-azp). Ardia il zan, eta barrunpeak saski batean artuta an joan ziran Pernando ta
bere emaztea errekan garbitzera. Muj PAm 76.
Recinto, local. "Techo, techado, barrunbea" Lar. "(A la) inclemencia, etxakanpoan, barrunbez kanpoan" Ib.
"Aquartelamiento, gerratarien ostatua, etzauntza, barrunbea" Ib. "Cobertizo" Ib. Etxe Santuko barrunbea
erregutegi ta kapilla agirikoz betea arkitzen da. Aran EE 1885a, 73. Bildu giñan irurak, fakir zalako batek bere
lanean nolako gauzak egiten zituan ikusteko. Sartu giñan olaz itxitako barrunbe batean. Anab Aprika 31. Ea
saio bat egin nai ote zuten ango barrunbean. Ib. 94. Sinistatzen det barrunpe ontan / danak dirala lagunak. Uzt
EBT 82. Ni izanarren barrunpe ontan / ustez bersolari ona. Ib. 108. Pagoda ta praille-etxe guzietan sartu-atera
ibilli ziran dana ikusiaz. Ba omen zeuden barrunbe aietan Budaren irudi lodi tzar asko. A. Zavala in Goñi 13s.
- BARRUNBEAN. a) Dentro, en el interior. Eldu ziran bera baño Egazti txikiago batzuek Arrano prestu onen
etxera, ta barrunbean zeuzkala, itxi zituen ate ta irten bide guziak. VMg 75. Dauzkan sareak dira gu barrunbean
arrapatzeko. Ib. 71. Ibillikerak ezin --ain zeatz, ain geldi, / ain ixil--, barrunbean / bizia itzalazi. Gand Elorri 80.
Zuk barrunbean kontzientzia dezula. Lab SuEm 170. Barrunbean dugu, beraz, delako diglosia; barrunbean
indarberritzen zaigu besterekin mintzatzean baino areago. MEIG VII 43.
(Decir, etc.) para sí. Aldegin bearrean, setaz bezala barrunbean esatea: Ala da, bai ala da. AA II 211.
(Tras gen.). Seme hau da Aitak bere barrunbean, Kriatura guziak baño lenago, sortu zuan Berboa edo
Hitza. Ub 125. Ez daki Konfesoreak nere barrunbean igarotzen dana. Mg CC 158. Aritz edo
gaztaña zarren baten barrunbean. AA III 419. Fruta askoren azal samiñaren barrunbean mami gozatsua egon
oi dan bezela, zorion eta bedeinkazioa ezegoki eta nekepenen barrunbean gordeak daude. Arr GB 20. Ordea
abiatu zan bere barrunbean despitarik gogorrenetakoa. Aran SIgn 12. Bazirudien bere barrunbean esaten
ziotela ezik, alegriyaz arren eriotza itxodon bear zuela. 'Le decían en lo interior'. Ib. 24. Tximini bakarreko ontzi
beltz arren barrunbean zetorren Uriaurren etorkizuna. JAIraz Bizia 66. Maider ezagutu zun ezkeroz ordea ta
biotz-biotzean arenganako aitamiña sortu, bere barrunbean eztenik zorrotzena zulaka asi zitzaion. Etxde JJ 267.
Nere barrunbean gordetzen zen baño [iduri] ederragoa iruditu zitzaidan. Txill Let 43. Bere biotzaren
barrunbean Iainkoarekin batu. Zait Plat 86. Euskaldun zahar nahiz berriek idatzirikako zernahi, literaturaren
barrunbean sartzen baldin bada, euskal literatura da. MEIG IV 50. Bi hizkuntzen borroka hizkuntzaren
barrunbean, hots, hiztunaren gogoan sortzen denean. MEIG VII 42.
(Decir, etc.) para sí. Jaungokoari bere barrunbean eskerrak ematen ziardun. Arr GB 47. Tentazioa
barrunda denean, zere barrunbean esazu: Jaungoikoa begira dagokit. Arr May 86.
(Tras tema nominal nudo). "Gela barrunbean, dans la chambre (Mg)" H. Zuen etxe barrunbean bertan [...],
zer jolasak, zer triskak, zer libertade eragabeak? Cb Eg III 361. Eliz barrunbean baizik ez da iñon bestetan
bekatuen barkamenik. Ub 151. Eguzki zabalai leioak itxita sartu ez didin argia gela barrunbean. Mg CC 150.
Etxe-barrunbean aspertu. JAIraz Bizia 101. Nola ibilli bakarrik etxe-barrunbean? Anab Poli 75. Halako
ezinegon beroa nabari dut gogo barrunbean. MEIG IX 100.
b) (Tras gen.). Dentro de, al cabo de. "Illabete baten barrunbean, dans un an (AA)" H. Ezpadira konfesatzen
eta komulgatzen amabost egunen barrunbean, geratzen dirala exkomikatuak. AA I 479. Gorde nai bazuen egun
gutxiren barrunbean emango zien legea. AA II 5. Zer probetxu dezu gauz oriekin, baldiñ guzia utzi bear badezu
denbora gutxiren barrunbean? AA III 411. Beldur naiz, ogei ta lau orduren barrunbean auts biur zaitezen. Ib.
424. Urte gutxiren barrunbean desegin ziran idoloak. Ib. 432. Ta oetatik zabalduaz joan da izurria Katoliko
askotara, batezere ogeita amar urte oen barrunbean. Ib. 294.
(Tras tema nominal nudo). Urte barrunbean egiten dituen konfesioak izango dira geienean gaiztoak. AA III
486.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
149