Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
2. Intimidad. Bakartiaren senak, gorabeera guztiak norberaren menpe ta barrukotasunean jarten ditu,
barruti estuan, ezipean, gorderik, besterengandik isilpean. Erkiag BatB 35s.
barrukotu. 1. Interiorizar. Itzak gizonan barruko gauzaak eta barrukotuak agertuten dauez, nai barrukoak
nai barrukotuak, bitzuak adinetik edo sentzumenetik urteten daiz. "Interiorizadas". A Gram 50.
2. Integrarse. Kanpotarrak, edo kanpora joan edo barrukotu, egin bier dabe. A Txirrist 61.
barruku. v. 1 barruki.
barrun (V, G ap. A; Aq 415). I (Sust.). 1. Interior, lo de dentro. "Interior, lo interior, barruna (G)" Aq 415 (el
editor da burruna, sin duda error de lectura; cf. ib. 399 barrunen y barrunean). Cf. Lar Cor 301: "En Azpeitia
[...] barruan, barruna". v. barru. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos sobre todo en la segunda mitad
del s. XIX. "Leku guziz santua" zeritzan zatiaren barruna estaltzeko azal edo txapak milla seieun larogeita
emezortzi arroba urre eraman zituztela. Lard 211. Eleazar-en jende geiena ondatu zuen, eta len atariaz bezala,
gero barrunez jabe egin zan. Ib. 542. [Txabol] geienak lerro zuzenezko oroi luzea dute, eta barruna bi zatitan:
txapitola edo eskaratza eta sukalde-gela. JMB ELG 69. Atozte, oroitz zarrak, / kantazar bakunak, /
barrundatzeko aien / anima-barrunak! SMitx Aranz 122. Ur-xurruxta dut barneko musikaren laguna; / xurrut
orrek guritzen du biotzaren barruna. Or Poem 539.
(Fig.). Alma, espíritu. San Estebanek bazekusan galdu nai zutela, eta erioa gañean zuela, baña bere
barrunari bazizekan Jesusen amorez. Lard 489. Jesusek bata eta besteak negarrez ikusi zituenean, barruna
illundu zitzaion, eta nastu zan. Ib. 426. Au esaten badiet nik, erotzat joko naute, eta esaten ezpadiet, nere
barruna gelditzen da pisu. Bv AsL 214. Kanpoz pobre ta urrikarri ta umill agertuagatik, iduki lezake orrek
barruna uste baño aberatsago ta arruagua. Ib. 154. Bañan kezka gutxigorekin arki da arren barruna! Moc
Damu 36. Zenbaiten barruna: / mingaña leguna, / biyotz gogorduna, / probatu deguna, / bajuak altxatzeko / ai
zer laguna. Tx in Imaz Auspoa 24, 130. Atoz, argi-xinta, / gure barrun au / argiz betetzera. "Nuestras almas". Or
Poem 557.
Interior del cuerpo, entrañas; estómago, tripa. Jaten ematen zieten, baña barrun otzarekin eta txit eroriak
zetozelako, janak berak bota eta illik uzten zituen. Lard 544. Ikusi zuan gizon lepradun, legenartsu bat, berari
zetorkiola. Lendabiziko begiratuan barruna jiratu zitzaion. Bv AsL 36. Asko da au, beren denbora guzirako
txerriak galdutzeko, zergatik gelditzen diran barrun guzia zikindurik, jale txarrak eta medrakaitzak. Agric 79.
2. Propósito. Ea zillegi edo ondo zan jai-egunean sendatzea? Galdera au bere gatzarekin zan; baña Jesusek
aien barrun galduai igerri zien. Lard 403. Eta artu zuen bere Maisu ona, galtzeko eske zebilzkion etsaiai
saltzeko asmoa. Barrun gaizto onekin Betaniatik irtenda, Jerusalenera joan zan. Ib. 437. Elkarri beren barrun
galdua eta zoramena agertu gabe. Ib. 303.
II (Posposición). Dentro de, al cabo de. Egun gutxiren barrun / betiko kanpora, / Buenos Airesa edo /
Montevideora. Bil 102. Denbora gutxi barrun / etorriko zala. Ib. 139.
- BARRUNA. v. barruna.
- BARRUN-BARRUNDIK. Intens. de barrundik. Ontzat ar zadazu barrun-barrundik egiten dizudan ofrenda
au. Arr May 141.
- BARRUNDIK. a) De dentro, desde dentro. Leku batean joan omen zan norbait edari biziaren eske
arratsean, eta barrundik erantzun zioen: "oraintxe etorri da". AA II 184. Ate bakar batetik bi illabete eta erdian
ateratuak eunda amabost millataraño igo ziran, barrundik kanpora iges-egindako, illoizale eta zulogilleai
pagatzeko kontua zuen batek Tito berari esan zionez. Lard 544. Barrundik igesi zijoazkienak. Ib. 544. Jo zituzten
atiak. "Nor da or?" diote barrundik. Bv AsL 94. Eantzute'ementzion barrundi anra gazteek. (G-goi). JMB Mund
III 22.
(Tras gen.). Franziako Albis deritzan erri andiko gaizkindun baten barrundik Santu onek demonioai
bortxaz atera erazi zien aitormen edo konfesioa. Arr May 160s. Agindu onetara gaiztoena, ditxagabe ari [...]
orroa izugarri bat eragiñ, eta aren barrundik irten zan. Arr Bearg 75.
b) Por dentro. Begira nola kanpoko aldetik belar izpi biguñakin eta barrundik berriz ille eta luma leunakin
egiña dagoan. Arr GB 59. Aua dabillenean / sabeleti poztu, / asko eraten badu / barrundikan oztu. JanEd I 25.
Barrundik, berriz, soñeko pitxien azpian, gerrikotxo, zilizio latz bat. Bv AsL 90. Biderik onena al da ta, arratoi
madarikatu orrei barrundik sagutei bat ezarri bearko deutsegu. Or Tormes 53. Barrundik bero da, / orain du
denbora. Auspoa 54, 64. Bidean kapitana inguratu zitzaion, bañan Bixentak ain barrundik asarreturik esan
zion: "Zoaz ortik, likixkeria". JAIraz Bizia 126.
- BARRUNEAN (Aq 399 (G), VocCB (V) ( Dv barrune), A). Dentro. "Barrunean (V?), barrunen (G), (en)
dentro" A (que lo toma probablemente de Duvoisin). "Or barrunian" (G-bet) Zt (comunicación personal). v.
BARRUNEN. Izai oien inguruan eta berak barrunean dirala, amar bat ektareako itxitura bat egitea gaizki
artuko lukeanik izango al da iñor Leitzan? Munita 81.
- BARRUNEN (G ap. A; Aq 399 (G), H). a) Dentro, en el interior. Salbatzen diran Kristauak berenez asko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
146