Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Eiota ala eio barik? --itaundu eutsan orduan Iñasik ataute barrutik. Bilbao IpuiB 172. Eliza barrutik zaratak
datoz. NEtx LBB 171.
(Tras ablativo). Zagoz orain geldi-geldi. Txistik be ez atara ortik barrutik. Otx 81.
- BARRUTIKO. De dentro, que viene de dentro. [Amodijo au] izan biar da barrutikua, eta alan ez bakarrik
ezteutsagu gatxik nai izan biar proximuari, ezteutsagu gorrotorik euki, ez poztu datorkijozan gatxakaz. Astar II
23. Baña zuk diñozuzan barreok, ete dira gero benetakoak, barrutikoak; or, kolkoaren mamiñean olako kili-kili
gozatsu ori eragiten dakienak? Bilbao IpuiB 10. Ordua, kilkerren jardun aundikoa. / Lurbira iratzarri, / gazte ta
jaioa. / Sugarra danean, / dan-dana argitua, / itxungigaitza dan / gauzen barrutiko / ederrak biztua. Gand Elorri
49.
- BARRU TXIKIA EDUKI. "Barru txikia euki, no saber guardar un secreto o callar (V)" DRA.
- BARRUZ. Por dentro (sdos. prop. y fig.). Kanpoz lanean eta, / Barruz erregutzen, / Jainkozko gizona da /
Ontan ezagutzen. Ezale 1898, 82a. Gogo gaxoak ezin zeruratu daitekez barruz ta osoro garbi ta gertu aurkitu
arterageño. Ibarg Geroko 114 (ap. DRA). Uria baiño naiago eban / Errekarteko bizitza, / bere eukietan txiroa
baiña / barruz gendun aberatsa. BEnb NereA 146. Kanpotik oso itxura ederra, / barruz bizitza estuan, / gaur
legez len be txuleta onak / eukanak jaten zituan. Ib. 217. Mingañez uso, barruz gau-txori. Ib. 152. Zuk nai
dezunarekin aitortu bear dezu. Baña al dala beti batekin. Geiena laguntzen dizunarekin, barruz lasai uzten
zaitunarekin. MAtx Gazt 94s.
- BARRUZ-BARRU. "(V-arr), medir los saltos hasta el talón del pie" A s.v. barrutu (no se trata obviamente de
un participio, sino de una expresión adverbial).
barruagotu. "Ahondar" Lar. v. barruragotu.
barrualde, barrukalde (V-gip ap. Elexp Berg). Parte de dentro. "La parte interior de un edificio, persona...
Otz onekin etxe barrukaldiak pe oztuta gelditzen die" Elexp Berg. Relijiosaz beterik dago / barru aldeti
[monesterio] guztia. Lazarraga (B) 1198vb. Anjel, esarleku batean urriñera begira jarrita, bere barrualdea
zearo ikusteko asmoetan gelditu zan. Ag Kr 153. Iruzur (engaño) dagiñean ere, ezagun du gezurtiak
barrukaldetik. Ayerb EEs 1914, 257. Istar-zabalka Eliza-barrualdetik etxe-atarira joan zan. A Ardi 49. Labako
atia barru aldetik itxikeran. Otx 87. Baso itzaltsu arek barru aldian eukan zabaluna andi batera jo eben. Ib. 105.
Azkenian, uriko orma-esi barru-aldian laba bat aurkittu eban. Ib. 84. Igo adi ta usmatu ezak barrualdea, ia ezer
ikusten dekan. TAg Uzt 140. An ere eman omen zioten su, eta erre samartu ere bere barru aldea. Munita 36.
Etxearen arpegi-muiñak, kanpo ta barrualdiak alegia. Etxde JJ 214. Legor-barrukaldeetan ezin iraun izango
leukee arrantzaleok. Erkiag Arran 85. Lau ormei deutsela, atxikiak, barrukaldetik, beste aska txiki ugari dago.
Ib. 135. Bigarrenez jo eban atea. --Nor da? --entzun eban alako batean barru aldean. Erkiag BatB 45. Dendako
barrukaldean egoan tokian. Ib. 69. Barru-aldeko atea ertzedegi egoan. Ib. 63. Ba, Joxio buru-aundixan txapelak
barrukaldetik daroian ugalakin gerriko bat egitia nai neuke. SM Zirik 116. Alde batetik bestera igaro-nairik
zebillela, barru-aldera egin naian, burni batetik esegita balia eziñik gelditu zan. NEtx LBB 73. Ikusiko
bazenduke nere biotzaren barrukaldia. Etxba Ibilt 458. En DFrec hay 4 ejs. de barrualde y 2 de barru alde.
barrualdi. Período de encierro. Baitegian zegolarik, Jondone-Jakara erromes joatea pentsatu zun,
barrualdia amaitu-ala. Etxde JJ 211. --Ez nekin ezertxore. --Bai; ire barrualdian gertatutakoak dituk oietxek. Ib.
196s.
barrubete. Macizo. Cf. Lar: "Barbeta, la garrucha con que se mete dentro de la galera el esquife, viene del
Bascuence barrubeta o barrureta, que significa lo que mete o lleva adentro". Zabalak, laukiak, barru-beteak
eta buztinarriz egiñak dira [illobiak] eta trapezoide forma dute. Etxde Egan 1961 (1-3), 75.
barrugabeko, barrubako. Desalmado. v. arimagabe (2). Ezegixuz siñistu onen guzurrezko berbak, andra
au barrubako eta siñistebako lapur ezagun-ezaguna yatzu-ta. Otx 19.
barruka (V-gip ap. Elexp Berg). Jugando a pelota de modo que los que pierden el tanto son eliminados.
barruka. v. 1 barruki.
barrukalde. v. barrualde.
barrukari. "Penetrante" Lar.
barrukatu (BeraLzM). Extraer. Neol creado por Arana Goiri en 1896: "Barrukatu (extraer), de barru
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
144