Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
32.
b) (Adnom). Gurdia bide zabalean utzi ta txerpolariak musika-tresnakin barrurako bidean ikusi zituztenean,
oso alaitu ziran. Anab Poli 95.
- BARRURANTZ (-nz- Añ (V); barruronz Lar; barrurantxa V-ple ap. Holmer ASJU 1968, 122). Hacia dentro.
"(Hacia) dentro, barruronz" Lar. Ibilli ta ibilli, etxe loi-zarrera eldu ta barrurantz begiratu eban. Altuna 16.
Ikusi eben eskua soka bategaz estuta eukola basatxono-barrurantz. Kk Ab II 43. Labara juan eta zulo batetik
barrurantza begiratu eban. Otx 88. Yauregi barruruntz dijoa. Zait Sof 192. Inpernua. Atea, barrurantz joateko
soil-soillik edegiten dana. Erkiag BatB 202. [Gauzak] oroimen-irudimenetan ditugu, noiz axal-axalean
kanpoalderantz irauliak, noiz barrurantz. MEIG VII 27.
- BARRURANTZAKO. (Adnominal de barrurantz). Baserritarrak barrurantzako irribarre bat eginda, esan
eban bere artian. Kk Ab II 117.
- BARRURATXO. Dim. de barrura. Buruko ille bakanak urdin, ortz-oeak utsak, eta ezpain biak barruratxo
bilduak. Mok 4.
- BARRUTIK, BARRUTI. a) Por dentro (sdos. prop. y fig.). "Barrutik [ikertu, erakutsi] (G-azp)" Gte Erd 269.
Ifinten deuskuzala [demonioak] barruti pensamentu gestoak. "Poniénonos allá dentro malos pensamientos".
Cap 69. Kanpotik Kristau onaren figura duenak, baña barrutik sepultura zurituak eta edertuak bezela likitsa,
usai gaiztoa eta zikintasuna baizik eztuenak. Gco I 444. Ezin kanpotik bereztu edo distingidu leitekez geijenetan
iru adorazinoe oneek; eta alan barrutik edo geure intenzinoiagaz egin biar dogu. Astar II 45s. Onetarako agindu
zion, kutxa, arka edo ontzi zurezko, kanpotik eta barrutik betunez igortzia egin zezala. Lard 8. Gaitx da
ezagututea / barruti gizonak, / deungen deungenak daukez / min gozoak eta onak. Azc PB 344. Barruti garbi
garbie ta kanpoti kez [...] baltziturikoa. A BGuzur 156. Etziran barrutik gaistoak Tramana ta Brix. Ag Kr 171.
Azaletik izerditan bustia ta barrutik su-garrean errea. Ag G 311. Bilbotik itxasoruntz goazela ezker aldetik
dauden erriak eztirudite Bizkaikoak. Gero ekarri nion / artua barruti, / libra biko zatia / zan gutxieneti. Noe 108.
Bai, gixon-itxura ederra! Arimea aldendu ezkero, naiz kanpotik naiz barrutik ori ta astotzar andi bat aren baten.
Kk Ab I 35. Euzkeldun antza, azaletik baga, barrutik euki biar ebala. Kk Ab II 156. Indar aundiko gorputza
dauka, / korajetsua barrutik. Tx B I 167. Pagenstecher eta Prince jaunek ere estudiatu zuten barrutik Sra Reyes
de Z., Mexikotar medium haundiaren bidez. Mde Pr 325. Aingeruak lez itz egin baña / malizi baltza barrutik.
BEnb NereA 53. Paavo Haavikko, lirikoa da. Azalez eta barrutik, aldatu ta barrieztatu egin dau finlandiar
olerkia. Alzola Atalak 96. Eta barrutik garretan, batu zittuan Dama guztiak bere jiran. Etxba Ibilt 486. Berriro
onuntz azaldutziak / barrutikan nau ni poztu. Uzt Noiz 52.
(Tras gen.). Asmau begie ibillitea uren barrutik, / Asmau begie zelan ibilli iya aidean. AB AmaE 174.
(Tras tema nudo). Etxe-barrutik aur-zarata balebil. Ldi IL 16. Lege esi barrutik bizi zen ezkero, nun-nai
arki zezakean lana. Etxde JJ 225.
b) (Lar, Añ (V)), BARRUTI (Lar). De dentro, desde dentro. "Dentro, salir de" Lar. "(De) dentro" Añ. Emen
ak egin eustan barrutik zizpuru. AB AmaE 292. Atea eregi ebanean, barrutik etorren argiagaz ezagutu genduan
deizalea zein zan. Ag Kr 147. (Barrutik). Andria! Alz Bern 64. (Barrutik). Bederatziik zortzie; zortziik zazpie;
zazpiik seie... Lek EunD 37. Danak agurtu zuten barrutik maitekiro. TAg Uzt 203. Zabaldu [toxa] berau ta artu
eban barrutik zigarro-papel liburutxu okertu ta tximurtu bat. Kk Ab I 102. Ondar-pillo beltz-ugerra barrutik
itxas-uiñak irabiatu oi du. Zait Sof 178. Aita ere oraintxe dator barrutik. NEtx Antz 36. Itaundu eutsen barrutik.
Bilbao IpuiB 100. Eta barrutik gogor dirautse: / "Beterik dogu etxia!". BEnb NereA 60. Berriro zaratak eta
ateari danbateko aundia barrutik. NEtx LBB 171. Haiek irentsi dute, baina berak barrutik bere gau-hilarriz
argitzen ditu. MEIG IX 130 (en colab. con NEtx).
(Fig.). Sinceramente. Danak agurtu zuen barrutik maitekiro. TAg Uzt 203.
(Tras gen.). "Barrutik erten, abrirse, expansionarse, hacer confidencias. Nik nere barrutik oso nekez erteten
det" Gketx Loiola. Urten biar dau [propositubak] bijotzaren barruti, ta ez euki bakarrik ao ta ezpanetan. Mg
CO 86. Biotzaren barrutik urten biar dabee [zizpuru] oneek. JJMg BasEsc 58. Zer deutsa bada atera arren /
Uren barrutik arraiñak? AB AmaE 57. Apaizak, Meza soñeko ta guzti, elizako burni-leiora jetxi dira, ta burnien
barrutik agertu da Malentxo. Ag G 340. Azeri onek beren barrutik / Bidaltzen daben aixe beroaz / Orri ta lorak
zimeldu daustaz. Enb 137. Abots eme aul bat atera zan gelaren barrutik eskarikor. Etxde AlosT 53. Oihu egin
zuen Theresak bere bihotzaren barrutik. Mde HaurB 91. Liburutegi baten barrutik pattar-botila bat hartu. Ib.
36. Xirdoganako eukan jita [...] bere barrutik errotik, tutarrez kendu uste eban. Erkiag Arran 178. Sinisturik
diabruari iges erain zetsala, Jaungoikuan laguntasunagaz, emakume koittauan barrutik. Etxba Ibilt 465.
Beraren barrutik sortuak. MEIG IX 124 (en colab. con NEtx).
(Tras tema nominal nudo). "Kotxe barrutik otsein zidan (G-azp) [...] kotxe barrutik deituzten (V-gip)" Gte Erd
41. Diabrubak, sare barruti alderik egin ez dagijen, asmau eragiten deutsee askori, dongaro esango dala. Mg
CO 122. Errugutu biotz barrutik Jaunari, kondenetako zorian ta urrean dagozanakaitik. Añ EL 1 58. Alegeriako
Erri barrutik arrikada bateko bidastian dago iturri bat. Izt C 78. España barrutik etorritako asko. Ib. 4. Toki
aietan Bizkai barrutik agiri dan zeru garbirik ezta ikusten. Ag G 215. Augaitik, ba, gaur bijotz-barrutik /
damotzut on-etorrija. Enb 121. Atera egidazube pizka baten zorro barrutik. Otx 85. Ilketa, ezkontza ta
arriabarrak, ire ao barrutik bota dituk. Zait Sof 134. Emakumeak etxe-bizitza barrutik atera bitez. NEtx Antz 29.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
143