Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"Baratxuri-belharra. Ez da dudarik landare huni bere usainak diola eskuarazko izena emanarazi. Bide hegietan
heldu da. Zintzurreko minaren sendatzeko arras ona dela erraten dute: horra zertako dioketen han-hemenka
erdaraz "herbe aux chantres" erraten" Zerb GH 1931, 230.
- BARATXURI-BIZAR. "(S), barbe de l'ail" Lh.
- BARATXURI-BORKA. "Babatxuriborka bat, una ristra de ajos" Iz Ulz.
- BARATXURI-BURU (Lar, H; baratzuri b. Lar). "(Una cabeza de) ajo" Lar. "Cabeza de ajos" Ib. Idiari
zaragarra khentzeko, harezazu ahur bat khedarra, ahur erdi bat sofre, eta laur baratxuri buru; gero hek
elgarrekin xehatu direnean, frota zazue idia bizpahirur aldiz. Mong 592.
- BARATXURI-BUZTAN. "(S), tige tenant à la gousse" Lh.
- BARATXURI-IZTER (b.-ixter S; b.-ister S). Ref.: A; Lh; Lrq. "Baratxuri ister, diente de ajo" A. "Gousse
d'ail" Lrq. v. BARATXURI-XIXTER. Lehenago orano, saihets phüntak zirenian herx baratxuri ister bat
zaphatüz, orai potikaideko paper phiperstatüz. Alth Bot 3.
- BARATXURI-KORDA. Ristra de ajos. Gero, etxerakoan, ango zerbait ere ekarri bear genduala eta
baratxuri-korda aundi bana artu genduan, korda bakoitza iru pezta pagatuta; eta or etorri giñan, aiek geren
lepotik zintzilik genituala. Salav 51.
- BARATXURI-KUTSU. "(G), ajete, ajada, salsa de ajos" PMuj.
- BARATXURI-URRE. "Moly, baratxuri urhe" T-L.
- BARATXURI-XIXTER (Lc, BN ap. A; H). "Diente de ajo" A.v. BARATXURI-IZTER. Biper beltxa,
baratxuri xister bat eta perrexila. ECocin 18. Goiti behatzen nuen, ba othe zen dilindan ihizi hetarik bat, bi
ziriek zabal zabala idekirik zaukatela, baratxuri xixter batzu han hemenka sarthuak bizkar azalaren barneko
aldetik. JE Bur 14s.
- BARATXURI-ZAKIL. "Baratxuri-zakhila, tige [...] d'ail qui a poussée" H s.v. zakhila.
- BARATXURIZKO. "Baratxurizko, qui est fait d'ail" Dv.
- BARATXURI-ZOPA. Sopa de ajo. Eguardirako egiñgo dezu baratxuri sopa. Moc Damu 6. Orduban
botako dizkatzu [arraultzak] baratxuri sopari, kazuelak pill-pill-pill egiten duan sasoian. Ib. 6.
(Pl.). Nai al lituzteke baratxuri sopa batzubek? Sor AuOst 79. Etzan erbiya, baizik baratxuri sopak. Ogirik
etzuten bañan saldikan ere ez. Baratxuri bat dantzan ur bero pixka baten gañian. Ib. 92. Orduan baserrian ogia
jaten zan oso gutxi, artoa zintzo. Eta baratxuri zopak ere egiten ziran artoakin: ogia pixka-pixka bat bota, seitik
bat ogia, bost artoa. And AUzta 46.
- BARATZURI-SALDA. Pampirolada, sopa de ajo. "Aillade, oliata, baratxuri salda, salda mingar" Casve.
Egiñ zuen baratzuri-salda koipe puska batekiñ, baña Agerak laster ezagutu zuen etzala aragi-salda. Urruz Urz
24. Eztago euskaldun etxekoandrarik, [...] janari gozo ugaria lortuko eztuanik gau orretarako, naiz ta beste gau
asko baratzuri salda utsez igaro. Ag G 227.
- BARATZURI-ZUKU. Sopa de ajo. "Baratxuri-zuku (R-uzt), [...] caldo de ajo" A (s.v. zuku). Ana Joseparen
ustez, arrek bezelako baratzuri-zuku gozorik egiteko emakumerik etzan oraindik sortu. Ag G 28. Zazpiterdietatik
zortziretara jartzen zuten gosari obea --baratzuri zukua (sopa) ta pertzakada bat arto-esne--. Ib. 23.
baratxurikari. "Baratxürikari (S), qui aime l'ail" Lh.
baratxuriki (Lar, Hb ap. Lh). "Pampirolada, papirolada, salsa" Lar. "(Hb), sauce à l'ail" Lh.
baratxuriztatu (Urt I 522). Preparar al ajo. "Alliatus, baratxurizkoa, baratxuriztatua" Urt I 522. Beste
ordüz haurak aristi askaiten ziren ogi belar [= 'corteza de pan'] baratxüristatürik jatez. Alth Bot 3.
baratz (V-gip), barats. I (Adv.). Lentamente. "Pausua baratz botaten dau" Iz ArOñ. v. baratx, baratxe.
Atzerrian lurra garratz / hoña ibini egik baratz. "El pie pondrásle espaciosamente". RS 9. Baiña aprendiza
bakhan, baratz eta pontuak kontatuz bezala hari dela. Ax (2. a ed.) 91 (ap. DRA; ed. 1643 baratx). Piztuko gu
ere. Jesusek zerua digu irabazi. / Egunero baratz, zeruko mugara urbilduz goazi. Or Poem 552. Hiltzea zaluago
ala baratsago jiten da gorputz moldearen eta, oroz lehen, paldoari eman izan zaion zuzenbidearen arauera.
Mde Pr 79. Eta bere aurrerapen-urratsak ain baratz eta geldo dijoaz! Vill Jaink 165. Gizarteak berak berakin
daramazkian gaitzak: oiñazeak, nahasketak, baratzegi ibiltzea, ondamenak. Ib. 178s.
II (Adj.). 1. (V-ger-m-gip; Dv, H). Ref.: A; Iz ArOñ. Lento. "Baratza [...] una cosa que va muy despacio" IC I
485. "Pauso baratza" Iz ArOñ. Cf. A Txirrist 107: Markiñarra dan Markiñarrak badaki gure baratza, ta
erderazko "lento" bardiñak direana. Sg. DRA, s.v. baratza, "blando. Nabal baratza, cuchillo mal templado,
blando de boca (Harriet)", pero lo que aparece en éste es nabala beratza (v. 1 beratz). Lan baratza, lan
aratza. "Le travail fait lentement". O Pr 294 (tbn. en Saug 162). Edozer gauzagaitik. Edo lodi eder guria, edo
argal me zatarra delako, apaindua edo prakazarduna, azkarra edo baratsa, argitsua edo argibagea [ipiñi deutse
izengaiztoa]. Ag Kr 29. Lengoa [potintxoa] zarra daukat, zarra ta sorra (baratza; pesada), askotan
arabakindua. Ib. 147s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
14