Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
eguna, / ordu gutxiren barru / emen da illuna. Uzt Auspoa 22, 88.
Al cabo de (ref. al pasado). Landare miraritsu au azi izan zan urte bete barru iru kana laurenen
luzetasunera. Izt C 161. Eta ill zan Marijak esan eutsan legez ordu bi barru. Ur MarIl 87. Andik egun gitxi barru
Alkalakoa añ edo are andiagoko esesi edo persekuzio bat sortu zitzaion. Aran SIgn 58. Bere lagunen billa /
aurrera're jun zan, / amar minutu barru / mendi puntan an zan. PE 116. Belenen eldu, eta / ordu gitxi barru, /
geure salbagillia, / jaiorik dakusku. EE 1880, 277. Bost urte barru izan jakezan / Zeatz ausiak. AB AmaE 44.
Egun da erdi barru eldu nitzen Bermeo-ondoko atxarte batera. A BGuzur 133. Egun gutxi barru kimeratu ziran
markexa ta kondea. Urruz Zer 28. Egun gutxi barru kutxa alako itxurean itzi gendun [...] antziñako "koraza"
aietakoa irudien. Or Tormes 53. Ordu bi edo iru barru egin dozu zuk zure egingua. Otx 81. Adaburuko besangagañean
eserita zegon amar minutu barru mutilla ta an erori zan sapelaitz-kabia. TAg Uzt 35. Lau urte barru
berak aldatutako landaretatik, ume aiek 34772 igali-zuaitz birraldatu zituzten. Munita 32. Egun gutxi barru
Andoniren ontzia atera zan. JAIraz Bizia 106. [Alostorreak] eunki batzu barru lurra jo zun. Etxde AlosT 106.
Baitegian sartu ta sei illabete barru bota zioten neke-epaia Piarresi. Etxde JJ 182. Aldi gutxi barru, lurreko
erririk argituena ta Europako erririk burgoiena Euskal Erria bazala oroitu ziran. Mde Pr 34. Iru-lau minutu
barru artu neban katillua esne-sopea jateko asmoz. Bilbao IpuiB 193. Egun gutxi barru jaso nuen agindu zidan
eskutitza. MEIG IX 99.
v. tbn. Kk Ab I 27. Altuna 113. Ldi IL 167. Ugalde Iltz 42.
(Tras gen.). Hamar gizon makal eskutsik / ez ginen hamar baizik sei urteren barru / ta zu ziñopa hori lur
hotzean. Mde Pr 288.
(Ref. al presente habitual). Beraren urak sendoak izan arren, loitutzen dira euria egindakoan ordu gitxi
barru. Izt C 88. Amabost edo ogei egun barru artuten dau gaztaiak kolore orija. Ur Dial 89 (It -en barrenean,
Dv -ik barnean, Ip -en bürüko). Txori orrek kantatu ezkero, iru egun barru eudiya egiten du beti. Sor Bar 18.
Kanpoko errietatik Arranondora datorren etxadiak an dauka bere izengaistoa ogetalau ordu barru. Ag Kr 28s.
Alaxe, naiz euri aundiak izan, ordu gutxi barru, len bezin legor, egarri ta elkor gelditzen dira. Munita 20.
Iru-lau pausu barru, ia zutik be egon ezin zan txakur argal-argal bat aurkitu eben. Bilbao IpuiB 48.
Durante, en el periodo de. Berreun [azeri] baño geijago artu ditu urte bete barru, ta batzuk ementxe geure
ataijan. Mg PAb 155. Orain larogei ta bi urte, "Landlors" zeritzen lur-nagusi aundiek baserri guztiak
purrukatzea erabaki zuten, Eringo erria errezago ezereztu zedin. Amar urte barru, era ortan, berreun ta larogei
ta bi milla baserri txautu zituzten. Ldi IL 167.
2. (Tras gen.). En el interior de. Aintxe ziñean / Indar-Aitaren ames eta arno, / itxas-gelgaitzen uin gogorrak
/ are ta arkaitzen barru bilduta / ibai-uberkak / ur-ariñentzat edegi zitun solas unean. "Encarcelando entre rocas
y arenas las rebeldes olas de inquietos mares". Gand Elorri 134.
3. "Barne, barru, inclus" H. v. barne (II, 1).
III (Adv.). Profundamente, dentro. Bazter guztietara dago zabaldurik, / Aiñ barru sarturik, erruak botarik,
/ Susterrak arturik, / Zokorik gordienak daukaz billaturik. AB AmaE 350. Naien dan eraz / maita det beraz /
axon darion belarra; / onen bidez ain / barru det orain / idarokizko txingarra. EA OlBe 70.
IV (Adj.). Interior. Zail ta samur, biguñ ta gogorrak, ezadetsu ta elkor, azal ta mami, barru ta bazter, guzti
guztiak dira Probinzia onetako lurrak, bakotxak bere gaiean, gizonari serbitzo andiak egiten diozkatenak. Izt C
25. T'euria. / T'ozkirri ta argia / itogin-zarata / saltari ta alaia, / klaustroko patio / barru ta gordean. 'Interior'.
Gand Elorri 68.
Profundo. Barnera so-dagit: gabeko itzal-antzo, / lexa barru ontan ezin dagit zantzo. "Yazgo en una
profunda caverna". Laux BBa 2.
V (Como primer miembro de compuestos). (Con el sentido de 'interior', etc.). Zeinbat arimazko ondasun ta
grazia ni bereganduteko! Zeinbat dei, ate-joka, barru-kisketak [sic, seguramente por -kisketada] eta argi, ni
irazartuteko! Añ EL 1 56. Batezere zure maitetasunaren uztarpe gozoan ni eukitzeko barru-itz eta biyotz-ukitzeak.
Elizondo KristPE 147 (ap. DRA). Barru-muñeko gauean, / su itzalitzako zârra gar gorri / dabil da biur-naiean.
"En la noche de mi profundo centro". Ldi BB 146. Gero amilduko banaiz ere / txapalda loretsu baten / babesa
orain arki detanez / nere barru jairik onen! EA OlBe 108. Kanta: doai zerutarra, / barru-pozaren aparra! SMitx
Aranz 188. Iñigo ikusi zuteneko alañoko barru eragiña izan bai zuten, Ines Paskualek erantzun zion baietz bada.
Manzi GPatroi 54 (ap. DRA). Gabaz eta iretargitan, / billoix, zauriz dardar, aulik, / egarri ta barru-nekez. Gand
Elorri 97. Abots, / abots apal, abots bakun. / Arantzazuk nigan sortu dituan / dar-dar eta barru-ikaraen ots. Ib.
21. Baiña, barru-miña, asarrea, mukertasuna ta iguiña da aren gaurko makalaldia. Erkiag BatB 141. Arek bai
azaltzen ditula ederki arimaren barru-oarpen, zauskada ta zirrara esangaitzak! Onaind in Gazt MusIx 150. --Eta
asiko banintza, asi... estuasunen bat aixa sortuko nizuke. --Asi, asi! Orrelako barru-ikara-gose bainazu. NEtx
LBB 111.
- AZAL ETA BARRU. v. azal.
- BARRUA (EDUKI) BEHAR DA. "Barrua bia da..., hace falta entrañas. Barrua bia da mataderuan lan
eitteko" Elexp Berg. "Andria ildda aldamenian da bera lo trankil. Barrua bia da ortarako" " Ib. "Barrua euki
bia da ere bai" Ib.
- BARRUAGOAN. (Tras tema nominal nudo). Más adentro (de). Jo arantz, jo onantz, eta geroago ta baso
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
134