Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
2 baratxi (V-arr-ple ap. A; Añ (V)). "Raramente" Añ. "De tarde en tarde, raras veces" A.
baratxila. "Baratxilla, extremidad superior del maíz" A.
baratxinko. "(R), tablar, cuadrito de un huerto" A. Cf. VocNav: "barachinto, llaman así en Roncal a un trozo de
calle".
baratxu. "Baratxü (S), tranquilo" A. "Doux, ezti, eme, leiñ, goxo, baketiar, baratxü" Lh Eusk 1919-1920 (I), 79.
"Tranquile, baratxü, ekürü, üküru, gozo, ezti" Casve.
baratxugaitz (S), batxugaitz. "Baratxügaitz (S), turbulento" A. "Agité, inquiet" Lh Eusk 1919-1920 (I), 80.
"Turbulent, baratxügaitz, ekürügaitz, edengaitz, ezineden, ezinegon" Casve. Bost, sei urtetakotz ageri zen zer
entreñatako eta zer jitetako gizona izan zaitekian. Baratxu gaitz zen, bena etzian gaxtokeriarik. Const 15. San
Mixel Garikoitz, sortzaroz, batxugaitz zela bestiak bezala. Herr 13-6-1963 (ap. DRA).
baratxugaizkeria. "Baratxügaizkeria (S-saug), turbulence" Lh.
baratxuri (G, AN, L, Ae, Sal, BN, R, S; SP, Urt I 522, Ht VocGr, Lar, VocS 130, Mg Nom 65 (G), Añ (G, AN),
Lecl, Arch VocGr, Gèze, Dv, H, Zam Voc), baratzuri (Lar, Añ (G, AN), Hb ap. Lh, Lcq 159, H), ba(r)atzubi (Gazp),
baatxuri (G, BN, S, Ae; VocBN, Gèze, H), bahaxuri (BN-baig), baatzuri (G-to), batzuri, batzui (G-nav),
babatxuri (AN-ulz). Ref.: VocPir 626; Bon-Ond 149; A (baatxuri, baratxuri); Lh (baratxuri, baatxuri); Lrq
/baac#úi/; Iz To (baatzuriye), Als (batzuia), Ulz (babatxuríe); Satr CEEN 1969, 173; CEEN 1970, 347.
Tr. No lo hallamos en textos vizcaínos. Los septentrionales emplean baratxuri; entre los guipuzcoanos
hallamos tanto esta var. como baratzuri. En DFrec hay 3 ejs. de baratxuri, uno de ellos septentrional.
Ajo. "Ristra de ajos, baratzurien adatsa" Lar (v. BARATXURI-ADATS). Duvoisin trae además "baratxuria,
ciel", sin duda lectura errónea de ail. v. berakatz. Sancio Baraçuri (1106). Arzam 151. Garcia Uaraçuri
(1330). Ib. 151. Zeren han porruz, tipulaz eta baratxuriz asetzen zirela. Ax 519 (V 334). Ejiptoko tipula
baratzurietara bihurtu nahi baitzuten. Ib. 88 (V 60). Egyptetik kanpoan delarik, hango apetitua duela, bere han
iaten ohi zituen baratxurien eta tipulen gutiziaz? SP Phil 28. [Zenbait batzerretan] jainkotzat zeduzkaten
baratzeko tipulak eta baratzuriak. Mb IArg I 358. Israelitak, Ijitoen artean katiberio gogorrean bizitu ziran
bitartean, oitu ziren porru, baratzuri, eta oen anzeko gauzetara. AA I 413. Baratzuri pin gogorrak, piper me
pizkor ta gizen gezarotsuak, eta osterontzeko baratza berar guztietatik egiten da Gipuzkoan ugari. Izt C 155.
Eman zen laudatzen yaunaren kolera, / Eta haren atzaparra; / Gero zilloa ere, baita usaina bera: / Zoinaren
aldean loren erregiña / Baitzen, zion, xoilki baratxuri miña. Gy 176s. Kalabazak, porruak, tipulak eta
baratzuriak gogoratzen zitzaieztela. Lard 87. Gogora heldu zaizku hango konkonbreak [...], tipulak, baratxuriak.
Dv Num 11, 5 (Ol baratxuri). Ezarrazu baratxuri puxka bat, tipula eta perrexila. ECocin 10. Gaurko eguneko
emakumiak baratza berekin eramaten dute, buru-tontorrian beren tipula, piper, baratzuri, udare arbol
kabiyekin, ama, ume ta guzti. Sor Bar 109. Ogirik etzuten bañan saldikan ere ez. Baratxuri bat dantzan ur bero
pixka baten gañian. Sor AuOst 92. Ogei oñeko baratzatxoak sei baratzuri ta lau tipula ziztriñ. Ag G 323. Banuke
gogoa sail ttipi bati lotzeko. Bainan zertaz apainduko dut, baratxuri ala tipula? StPierre 11. Aragonesak sarri /
dirade azaltzen, / baratxuriak eta / tomateak saltzen. Noe 70. Bezperatik beretik, baratxuri gordinez ongi xixta
zazu beraz [zikiro azpia]. Barb Sup 4. Gazta usaiduna, ta ao-sapaia erretzen dun baratzuria. Or Mi 89. Gosari,
bazkari, aula, / baratzuri ta tipula. Or Eus 372. Erein baratzuriaren antzera, ezkurratik ezkurrera amar bat
zentimetro inguru uzten zaiola. Munita 41. Neskatxa asko joaten ziran ara dantzara, gure ezagunak, eta aientzat
izan ziran gure baratxuri geienak. Salav 51. Ardo garbia ta batzuri gordiña, oiek egiten dute mutil ariña. EgutAr
5-4-1965 (ap. DRA). Baratzurie, zazpi gaitzen kontrakoa (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1166. Baratxurie, urte guziko
janarie (AN-ulz). Ib. 1133. An egoten ziran, txoko batean, jateko guztiak: ogia, babak, gatza, olioa, tipula,
baratxuriak, eta ardoa ere bai. BasoM 97. Buruko miñe kentzeko eskumuturreko zaineen gañeen jarri
baratzuriik. (G-goi) Arin AEF 1980, 66.
"Baratxuria baino txintxoago da, es muy fino; litm.: 'más fino que el ajo' (G)" A EY III 291. Eguzkia baño
garbiagoa, baratzuria baño zindoagoa. Ag G 242. Zakar ta purrustatsu itxuraz, baña goxo biotz-bera
berez [nere aita]. Baratxuria bezin piña. Ataño TxanKan 129.
"Ori ez da zure baratzeko baratxuria, gauza ori ez da zuk asmatua" (G-nav) NaEsZarr 133.
- BARATXURI-ADATS. "Baratxuri adatsa, une corde, en tresse, d'aulx" H s.v. adatsa.
- BARATXURI-ATAL. "(G), diente de ajo" PMuj.
- BARATXURI-AZPI. "(R), espigón de ajo, diente de ajo" PMuj.
- BARATXURI-BELAR (R ap. A; -belhar Hb ap. Lh, H; -berar Izt C 42; baratzuri-belar Lar, Lcq 53). "Aliaria,
hierba con olor de ajos" Lar. "Molkoka, errosarioa bikala, astan da; mearra; alor guzian edatzen da" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 13
mende.