Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BARRENAT. Adentro. [Sagarroiak] ume hek erdi behar duenean bere arantzeez, eta karloez min egiten
diote, eta halatan minari errendaturik, erditzeko meneratzen denean, barrenat sartzeintu eta han ahal bezainbat
edukitzeintu. Ax 79 (V 53).
- BARRENEGI. a) Demasiado adentro. Laudatzen da halaber Platon famatu hura, zeren bere adiskide bati,
zeha arazi baitzeraukan bere muthila, beldurrez berak bere koleran, barrenegi sar zitzan eskuak. Ax 301 (V
200).
b) (Tras ines.). Demasiado dentro de. Gure iakin nahi egiak [= 'excesivo'] maiz paxelatzen gaitu eskiritura
sainduen irakurtzean, noiz ere nahi baitugu hetan barrenegi sartu eta sinpleki iragan behar lizatekeiena
sondatu. SP Imit I 5, 2. Eztezazula beraz eztuzun ontasuna desira desir oso eta formatu batez, eztezazula bihotza
ditutzunetan barrenegi sar. SP Phil 268.
2 barrena. "Artefacto movido por agua, dedicado a trabajos de armería. Olerriako barrena txikixan eiten eban
biarra" Etxba Eib. Zurmalluba, biar-maija, barrenia, gubija, zipilluba, garlopia ta zerria. Mg PAb 152.
barrenadore. Taladrador (en armería). v. barrenari. Kañoiak forjan eta / dago barrenatzen / barrenadoria
nekez / sartu ta ateratzen. DurPl 115.
barrenagotu (Lar, Hb ap. Lh, H). "Ahondar" Lar. "(Hb), creuser plus avant" Lh.
"(Fig.) approfondir, creuser une matière" H.
barrenalde (SP), barrenaldi. 1. Interior, parte de dentro; (fig.) interior, espíritu. "L'intérieur, le dedans" SP.
Pouvreau emplea indiferentemente barrenalde y barrenaldi. Gaixtoaren konzientzia eta barren aldeak
orgaren edo gurdiaren arroda bezala dira. Ax 429s (V 278). Aurkituagatik [zuraren] gainaldea, azalari
datxekana arrazatua eta pipiztatua, eztu hargatik antsiarik, baldin bihotza, barren aldea, on eta fin edireiten
badio. Ib. 441s (V 288). Urliak niri amorioz lotuz barrenalde guziez Jainkoaren gauza gordeak ikhasi zituen.
"Amando me intime". SP Imit III 43, 4. Ezen orhoitzen da nik miratzen ditudala bihotzak eta barrenaldeak
sondatzen ditudala. Ib. 46, 4. Baldin bazabiltza zure barrenaldien miratzen. Ib. 28, 1. Ene barrenaldi guziak
iauzika hariko dire bozkarioz. Ib. 5, 1. Neure barrenalde guziak iauziko dire bozkarioz. SP Imit IV 13, 3. Gure
arimako barrenaldi guzia behar da eztiz izan. SP Phil 236. Atarian zutik [...], zer egin eztaki [...]. Baña barren
aldetik norbaiten ibillera sumatzean, giltz ta morrolloen burni otsa garbiro entzun duanean [...], ernaitzen da
Kattaliñ. Ag G 339. Pilpika ta taupaka eroetan ekin zion barrenaldeak. TAg Uzt 267. Nola eman etxekoandre
bioztunari barrenaldean zerabilkianaren susmoa pizterazko biderik? Ib. 29s. Barrenaldetik barbarka zetorkion
asarrealdia gaindituta. Ib. 190. Joan zan argi zegoaneko artaraño. An ziran kanta ta musikak. [...] Ta baztar
batetik barren aldera begira jarri zan. Anab Poli 55. Dagonetik dirudit ari naizela iauretxeetara ibildeunak
gidatzen eta idi-lepo-egiñak ikusten ere, baita ikuspegia nola agertu ta suntsitzen den eskena barrenaldean. Ibiñ
Virgil 94s. Ederki baino ederkiago azaltzen dizkigu Muxikak gure kondairaren barrenaldeak. MEIG I 226.
2. Borde, extremo. Garai artan gaxoa, Birjiña txit santaren eta berak jaiera guzizkoa zion santu baten
erdian gure Jauna bere oiaren barren-aldean ikusten zegoen. Arr May 181. Erabat zarraztakatzen zuten sailla
itzai biak barrenaldetik asita. TAg Uzt 264.
3. Parte de abajo. Gañera goenean, erdi-erdian bat edo bi, eta barren aldean zearka errenkadak, guzietan
landarea gutxienez beti iru metrotik iru metrora. Munita 70. Praka nabar batzuk, belaunak baiño beeratxuago,
zankabea estalduaz eta barrenaldean zuzen eta polito egon barik, oker eta kako antzean jita eukenak. Erkiag
BatB 42.
barrenaldetxo. Dim. de barrenalde (2). Mutil onek eragin omen zeban plazaren barren-aldetxoan arrizko
eser-aulki bat, alzeban indar guztia bizkarrarekin atze-alderontz egin arren mugitzen etzala. Izt C 252.
barrenaldi. v. barrenalde.
barrenaratu. Penetrar, introducirse. v. barrendu (2). Batzuek ikusiko dituzute musu gorrituakin ateratzen,
besteak entzukiñan (oído) min dutela uretan oso barrenaratu baldin badira. Anab EEs 1919, 244.
barrenari. "(Armería). Oficio consistente en rectificar el interior de los cañones. Barrenarixa zarrak, diruak eiñ
zittuan" Etxba Eib. v. barrenadore.
1 barrenatu (O Not SP; Hb ap. Lh, H). "Barrenatze, alte & profunde aliquid excauare, a nomine barren, id
est profundus" O Not 48. "Zilho bat, putzu bat barnatzea, barrutzea, barrenatzea" H. v. barrendu (3).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
123