Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
geiago ez azaldutzeko. Apaol 57. Zaude ernai nere barrenera, ta entzunazu nere barne barneko oiu au. Or
Aitork 305.
(Tras tema nominal nudo). Birjina eta Josef dire / itzultzen bere etxera, / erromeria eginik / Nazaret
barrenera. EZ Noel 82. Birjina ona, norat zoaz? / Bihur zaite etxera, / ezen eztuzu zeren ioan / Betleen
barrenera. Ib. 49 (reproducido en Izeta DirG 99). Alderatu zanean / baso barrenera, / an dijoaz tximuak /
arbolen gañera. It Fab 76. Eta nola baitzekiten Ama Birjiñak leku artan eliza bat egitea nai zuela, esolesi
barrenera dirua lan ortarako botatzen asi ziran. Goñi 64. Zaitu lenengo argi-aria, / ta aupa aren bizkarrera: /
zaldizka aren gain gallurrik-gallur, / arin egin ibillera, / ta urrezko izpi argi aretan / jetxi arru barrenera. NEtx
LBB 348.
b) Al extremo inferior (de). Cf. infra BARRENERAGO. Arratsaldeko bostak inguruan eldu zirean mendi
barrenera, etxean geldi geldi egon balitzaz! A BeinB 78. Uzkuduntarrak ikurriñakin / atera giñan bidera, / baita
musika gizon aundiyaz / berriz kale barrenera; / guzi-guziyok pozez beterik / ondoren plaza aldera. EusJok II
151.
c) Al extremo (de). Arranegiko zabalaren barrenera eldu ziranean, kantoian gora egin eben. Erkiag Arran
47.
- BARRENERAGO. Más abajo. Eta aintziñako Zingizango leku artatik igaroaz --oraingo Uriarte jauregia
baiño barrenerago zan, antza-- Gamarran zear, aspaldiko Guzurmendi zan tokira eldu zan. Erkiag Arran 96.
Ezker aldean, goitian, leenago basurdeleku izaniko Otaio mendia, [...]. Barrenerago, Gardata auzuneko basetxe
zuriak, alai ta baketsu, urira eldu aurretik agur-egitera txeratsu bidera etorkiguzan. Ib. 11.
- BARRENERAINO. a) Hasta el interior (de). Eta seguraturik gidatzen gaituena Beloaren barreneraino,
zeinetan baitago sainduen saindua. SP Imit IV 11, 4. Oi egia hauk gusta baziñetza, eta zure bihotzaren
barreneraiño sar balitez. Ch III 47, 4. Sar zaite zure bihotzaren barreneraiño. He Gudu 115. Ukitze berean utzi
zuen ola barreneraño errea. Mb IArg 256. Egin zituen era bereko iru gurutze gelan ilzetik zegon ur bedeik-onzi
batean; ta gurutze, onziaren barreneraño sartu ziranak. Ib. 256. Nere arrizko mendi-txabola barreneraño / eldu
zan zure irrintzia. Jaukol Biozk 53. Iretargi bete, zuri, / iretargi garbi, bare, / sartu zakidaz barreneraiño /
t'arimaren aldez-alde. Gand Elorri 176. Barren-barreneraiño sartu zitzaizkidan aren arrazoiak. Berron Kijote
22. Eta, halaz ere, istorio honen izerdi garratza, lausengu eta hitz harrorik gabe, bihotz-barreneraino isurtzen
zaigu. MEIG I 173. Eleberriaren pozoiak hain barreneraino kutsatu zaituenez gero. MEIG III 79.
b) Hasta abajo. Artu eban bere eskuetan albistaria, begiratu eutsan, arnasa batean, goitik barreneraño; baña
dardaraz egoan. Ag Kr 202s.
c) Hasta el borde (de). Esan die apaizak soro-barreneraño iritsi danean. TAg Uzt 82.
- BARRENERAKO. (Adnominal de barrenera). Urretxindorra ta gau-txoria ere ixildu ziren basoetan, eta
nexka, biotz barrenerako erasoa, orbelean eserita egonen zer argi-urratzera arte. Or Mi 15. Bere zañak ere
lanean ari dira lurra arrotzen, euria danean adar eta ostoetatik ura tantoka datorkienean barrenerako atea
zabalduaz eta iturrirako bideak irikiaz. Munita 16.
- BARRENERANTZ. Hacia el interior. Ta oraiñ [zilizio] onen ordean ipintzen due askok larruaren kontra
alanbrezko katea bat barrenontz puntak dituala. AA III 614s. Yauregi barreneruntz yo-ta, yakingo dugu, aren
biotz saminduan itzalgaizka ezkutatuta zer-edo-zer danentz. Zait Sof 196.
- BARRENERAT. Al interior (de). v. BARRENERA. Haiñek sentitzen eta aditzen dute Jainkoaren spirituak
bihotz barrenerat erraten diotena. Ch III 4, 5.
- BARREN ETA KANPO. Por dentro y por fuera. Maila nagusiak eta apalagoak, uste dudanez eta Sánchez
Carrión-en iritziari narraiolakoan nago, barren eta kanpo neurtu behar dira, ez goi eta behe, hemengo eta
oraingo ohituraren arabera. MEIG VI 49. Frantziako edozein baserritar bezain atxikia zegoen bere lurrari eta
barren eta kanpo, izaeraz eta itxuraz, bazuen nekazari jator, sendo eta egoskogorraren eitea. MEIG VIII 71.
- BARRENETIK. v. BARRENDIK.
- BARRENEZ. Por dentro, interiormente, anímicamente. Nola adoratu behar da Jainkoa? --Barrenez eta
kanpoz, erran nahi da, arimaz eta gorphutzez. CatLav 103 (V 58). Era bereko beste gauzaren batekin barrenez
erretzea, zere mihira datorkizuna esatea. Mb IArg 72. Lanean hartzerat behartuak direnek, edo lagunekin
daudenek egin dezakete debozione hau, lanetik eta lagunetarik aldaratu gabe, barrenez eta bihotzez, nihor
ohartzen ezten gisan. Dh 55. Ah! Jauna! barrenez ongi sorhaio izan behar da zu ez maithatzekoz! Dv LEd 241.
Parisko txolarrea: / zertan aiz berezi / nere erriko batez? / Azalez, soin-arrea; / barrenez, biurri. Ldi BB 70.
- BARRENEZ BARREN. Por dentro, interiormente. v. BARNEZ BARNE. Ala Zu ere, nere biziaren bizi,
bazter gabeko tarteetan aundi iduriztatzen zindudan, munduko mukulu au barrenez barren artzen zenula, ta
ontaz landakoa neurri gabe, muga gabe artzen zenula. Or Aitork 154. Bitarterik gabe gauzka Berekin, bakoitza
bakoitz gerala. Barrenez barren arturik gauzka, geran osoa erasaten digula. Or QA 127. Soiñeko iantziak
gorputza kanpotik biltzen du; baiña Kristoren argiak barrenez barren erasaten gaitu. Ib. 178.
- BARREN-FALTSU. Hipócrita. Gaitzetzten tutzu handiro halakoak, / Gaitzetzten gizon gezurti eta barren
falsoak. EZ Eliç 300.
- BARRENGO (AN-gip; Lar, Añ (G, AN)), BARRENEKO (G, AN, L, BN, S ap. A; SP, Ht VocGr 375, Lecl,
Dv). Ref.: A (barreneko); Gte Erd 43. Tr. Los septentrionales emplean barreneko. Entre los guipuzcoanos tbn.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
116