Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BARRENEKO. v. BARRENGO.
- BARRENEN (Lar, Añ (G), H). a) Dentro, en el interior. "Dentro de, barrenen" Lar. "Interiormente" Ib.
"Opopónaco, una goma de las boticas, likurta bat, kanpoan ori, barrenen txuri dana" Ib. v. BARRENAN (s.v. 1
barrena), BARRENEAN. Tr. Documentado sólo en autores guipuzcoanos. Begira ondo: gozoa iritziagatik
aurrean ipintzen dizuten bokadua: or dago, or dago barrenen eriotza betikoaren amua. Cb Eg II 62. S. Felipe
Neriren biotza ainbesteraño erazekia zegoan Jaunaganako amorian, non eziñ kabitu zitzaizkan amoriozko
garrak barrenen. AA I 411. Alaere izan dira Juduak, eta izan dira herejeak barrenen igarotzen diran nai edo
deseorik gaiztoenak ere ezertan ez zeuzkeenak. AA II 133. Barrenen [karrozan] juango dira / naikeran jantziyak
/ berrogeietaraño / dama ta galaiak. Echag 88. Adrilluen arteko morteroa txeatzen dute barrenen sartzeko. "Para
poder entrar dentro". It Dial 31. Nork izango du, esan zadazu, / bizi guztian gogoa, / beti barrenen idukitzeko /
elkarrentzat gorrotoa. It Fab 139. Askotan arpegia / egon arren farrez, / biotza arkitzen da / barrenen negarrez.
Ib. 171. Zer egingo ote dit [edariak] barrenen! JanEd I 133. Txalupa bolinara / asitzen danian, / aiziak indar
asko / du itxaso gañian; / kanpotik ura sartu, / barrenen lanian, / bestela etsai gaxtuak / laister du mendian.
Arrantz 27. Kantatzeko badakat / oraindik indarra, / pixtuba dago beti / barrenen txingarra. Sor AuOst 104.
Bañan gaizki dabillenak, beti berekiñ barrenen arra. Sor Bar 82. Andre Paula joan da kofria istera eta, burua
etzaio bada gelditu barrenen? Iraola 48. Sentitu det barrenen gauza bat, berotasun aundi bat bezela. Ill Pill 19.
Barrenen itxoingo diagu. Alz Ram 47. Beste kanoa aundiagoarekin topo egin zuten. Iru beltz barrenen, ixkilluz
ongi jantzita. JAIraz Bizia 77s. Barrenen irakiten / orrenbeste gradu / Ez du euskaldun gutxi / zurrut orrek
galdu. Basarri 149. Beti izan zazute / euskeran moldia, / izkuntza ez eduki / barrenen gordia. Basarri in Uzt Noiz
55. Borrokarako gogoa eta kemena barrenen sutan dugun biziak ematen digu. MIH 226. Bitartekoa da
hizkuntza, ez ontzia: ez du deus barrenen eta zernahi izan dezake. Ib. 213.
(Tras gen.). Idoloai ta Idoloen barrenen sarturik zeuden demonioai egiten zizten pestak. Ub 36. Beti beti
arkitzen zerala zure Jaungoikoaren aurrean, edo obeto esateko, Jaunaren izate andi-baztergabekoaren
barrenen, itsasoan arraiak urez inguratuak arkitzen diran baño askoz obeto. AA III 310. Onela gelditzen dira
lerdezko bolsa baten barrenen. It Dial 6 (Ur barruban, Dv barnean, Ip barnen). Orren barrenen umerik danik /
nere artian enago. Ud 67. Badakizu zuk, zer billatu nuben txorixo baten barrenen? Alz STFer 118. Bañan
badago nere barrenen / kezka bat izugarriya. Tx B I 155. Jazki orren barrenen oso aldatu didate. Alz Ram 131.
Basamortuaren barrenen [...] putzu zabalak, eta an kaimanak, suge aundik urean gordeta. JAIraz Bizia 42.
Gurdiaren barrenen geldik zegoala, andreak eskuan baldea jarri ta ura ekartzeko. Anab Poli 125.
(Tras tema nominal nudo). "Sartu kotxe barrenen (AN-5vill)" Gte Erd 42.
(Tras ines.). Lasterka an dijoaz [igelak] / sartzera lenbailen / gutxienaz kana bi / loiean barrenen. It Fab
60. Begi zorrotza zuen, / urrun egon arren / eiza ikusitzen du / basoan barrenen. Ib. 75. Bai, eta sartzen dira gari
alean barrenen frutan bezala. It Dial 33.
(Temporal). Zenbat argi aidean, / zenbat zidar garbi! / Udalen goiz-barrenen / gordin eta barri! Gand
Elorri 66.
b) (H). (Tras gen.). En el plazo de, dentro de. Ozta irten ziñan zu nere etxetik, geratu nintzan itz gabe, ta
denbora gutxiren barrenen illa. AA III 533. Urteak dira guraso birau gillea, birauezko bekatu oriek bein
botatzen dituzula, giarrean ukuiturik Jainkoaren itzak garizumako denboran ta egun gutxiren barrenen
orietaratzen zerala, txakur baten eran. Ib. 599. Apostura egingo / diot edozeñi, / eta, ala nai badu, / Antoni
berari, / asmatzen derala nik / zer zaion gertatzen / lau urteren barrenen. It Fab 108. Beatza bezin lodi egiten
dira berrogei bat egunen barrenen. It Dial 5 (Dv egunik barnean, Ip egunen barnen).
(Tras sintagma nominal en caso absoluto). "Ordu gutxi barrenen il zen Peru ere (AN-gip)" Gte Erd 41.
- BARRENERA (SP, Urt, Añ (G)). a) Adentro, al interior. "Abeo intor, banoha barna vel barrenera" Urt I 20.
"(Ir) dentro" Añ. v. 1 barrena (2). Arren bada gida zazu barrenera untzia. EZ Man II 141. Itzul zaite goiti,
itzul beheitiu, itzul kanpora, itzul barrenera, non nahi edirenen duzu gurutzea. SP Imit II 12, 4. Iragaitzaz bizi
gara, / Lurraren gaiñ aldean / Barrenera behar gara, / Benturaz gaur berean. Arg DevB 173. Naturaleza eta
grazia hagitz dire diferent, hark eztio behatzen kanpoari baizen, hau berriz barrenera dago beira. Ch III 31, 5.
Itxi zuan giltzaz dendako atea; urrena sartu zan barrenera. Apaol 95. Bañan irurak barrenera sartu biar diagu,
gure bearrik ez ditek eta. Alz Ram 47. Barrenera noa; an nabaitzen det zure mutiltxoa. ABar Goi 28. Arru txiki
baten aurrean gelditu ta jetxi da barrenera. NEtx Antz 149. Andrea ohetik jaiki zen, gizona barrenera sartu
baino lehen. Arti Ipuin 83.
(Tras gen.). "Erriain barnera (AN-egüés-olza), barrenera (AN-ilzarb)" Bon-Ond 166. "Automobillan
barrenera (AN-gip) [...] kotxen barrenera sartu (G-azp)" Gte Erd 42. Andreak behatu zuten / Thonbaren
barrenera, / eta egiak aurkhitu / erranen arauera. EZ Noel 106. Ahoan duzu eta preparatua doha zure
estomakaren barrenera. Hm 211. Laugarren moiena da, zenbeit hutsetan erortzen garen aldi guzian, sarthu
behar dugula gure barrenera, atenzionerekiñ konsideratzeko noraraño dohan gure flakotasuna. He Gudu 42.
Igaroko da negua, argituko da eguna ta orduan ekusiko dezu zenbat mesede ekarri dituen zure animaren
barrenera. Mg CC 227. Arkitu zien biotzaren gañean ostiaren marka edo señale modu bat, ta igarri zuten ostia
igaro zala Santa andi aren barrenera. Ib. 206. Deihadarka badagokizu eta argia dakhar zure barrenera. Dv
LEd 256. Banatu zan ontzi zarra, eta nerekin zijoazen lagunik geienak izkutatu ziraden itxasoaren barrenera
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
115