Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
frexkuagoa izateagatik putzu-barrendik atera-ta ekarri zion. Berron Kijote 192. Hitz bat dator bihotz barrendik.
MIH 252.
b) Por dentro; (fig.) interiormente, en el interior, mentalmente. "Nik falta nuena kajonean barrendik zegoen (Gnav)"
Gte Erd 43. "Barrenetik zeinen ederra den (AN-gip) [...] etxe ori barrendi oso ederki preparatua dago (Gnav)"
Ib. 43. Gainetik zaude Iaunak bezala manatzea gatik: beheretik zaude habeak bezala sostengatzea
gatik: barrenetik zaude bethagarriak bezala faboratzea gatik. Harb 404. Eta barkhatu ere, ez edozein moldez, ez
hitzez, itxurapenez, kanpotik eta edergaillu: baiña zin zinez eta gogotik, barrenetik eta bihotzetik. Ax 335 (V
223). Haren loria eta edergaillu edertasun guzia barrenetik da, eta han lakhetzen zaio. SP Imit II 1, 1. Badizeka
biotz oni barrendik eta kanpotik. Lar SAgust 13. Arkitzen dute Jesus bere Ama Maria Birjin andrearekin ta Jesus
berak barrendik argi egin ta ezagutzen dute dentzat edo Jangoiko gizontzat. Mb IArg I 160. Baña gañetik agitz
erretzen zituen eguzkiak eta barrendik beren egarriak. Mb IArg II 278. Barrendik, edo bere espirituan, esaten
bazioten bezala, ill berria aditzen zuen, ta illtzeko presta zedilla. Cb Eg III 218. Irugarren pauso onetan, txit
barrendik pensatu, ta pisatu bear dezu. Ib. 233. Zenbat dirade Judas bezela / Kristoren adiskideak, / Kanpotik
laztan, barrendik saldu / autsirik Bere legeak. Bast 7. Baña guzien usteak etziran era batekoak. Aragikorrak
Kristoren gañeko Profeten itzetan aditzen zuen, letrak azaletik ta kanpotik ziona, eta ez barrendik ta mamitik
adirazitzen zuana. Ub 58. Denbora berean Jainkoaren graziak barrendik garbitzen du anima. Ib. 190. An
erretzen dira gaiztoak kanpotik ta barrendik. Ib. 156.
(s. XIX) Ekusi genduan orduan, onratu bear degula gure Jaun eta Jaungoikoa ez biotzez eta barrendik
bakarrik, baita kanpotik ere. AA II 46. Asten zaie orduan / aitutzen indarra, / urdallak barrendika / egiten du
farra. It Fab 97. Barrendik animoso / erdi mozkortzian, / korajia sartzen da / orren biotzian. Xe 254. Berez
jeniyo txarra, / erariyak nasi, / kanpuan itz ederrak, / barrendik itxusi. Ib. 254. Ekarzu onera Martolonetik erosi
dezun ortatik, barrendik eta kanpotik berotu gaitean. Zab Gabon 35. Begiratubaz [liburua] barrendik, irakurtzen
du. Moc Damu 11.
(s. XX) Arroka zakar bat, iru zulo aundi bat bestearen gañean zituela, [...] barrendik iruak komunikatzen
ziran. Goñi 24s. Eta arrantzaliak, beren sudesta, zira eta barrendik sagardoz alkitranatuak. Iraola 115. Apariari
kontu egiñaz / barrendikan errietan, / gizon mozkorra etorri zaio / goizeko ordu bietan. JanEd II 107. Atso
sorgiñ au barrendik zerbait / egiten danian busti, / aiton iltzera abiatzen da / altzarrastalo ta guzti. Tx B III 34.
Bizi-tokiari, etxeari, urteak eta mendeak zear, azaletik eta barrendik itsatsi dion tankera. Ldi IL 126. Antxe,
kebideari barrendik zintzilikatzen zan laratzetik pertza exegita, egosten zituen olloentzako ta abereentzako
janariak. TAg Uzt 110s. Ezpañak ziotena, ordea, biotzondoak gezurtatzen zion barrendik. Ib. 14. Eliza barrendik
eta kanpotik oso ederki apaindu. Munita 7. Nere aitorra nai dute, beraz, barrendik nor naizan, begirik,
belarririk, ez ezaguerarik ez baidezakete sartu. "Quid ipse intus sim". Or Aitork 246. Karlista batzuek txapel
gorriz apaindu ta azaldu ziran, nabarmen, berak ere barrendik bildurrak balaude bezela. Ugalde Iltz 21. Oso
hotel ederra bai kanpotik eta bai barrendik. Anab Aprika 52. Trenean danok kantari ta bullan, naiz barrendik
triste egon. Salav 77. Iñork etzuan iñoiz esango horrelakorik zu gaitik, / doai on hutsa zarelakotz zu barrendik
nola kanpotik. Xa Odol 311. Egilea barrendik ezagutzeko. MIH 282. Horrelatsu ari zaizkigu Espainiako
presondegiak barrendik nolakoak diren erakuts beharrean dabiltzanak. MEIG VIII 43.
(Tras gen.). Zu zara zeruez gainetik, zeruez beheretik, zeruen barrenetik eta gure gana guk zeurok baino
hurbilago eta barrenago. Harb 403. Zorioneko dira / Maite direan bi, / Egiz maite badira / biotzan barrendi.
Enb 140. Sarrerako atearen barrendik lotuta egoten zan txakur koxkor bat. Salav 31.
(Tras tema nudo). Ezta zuhurzia xipia ixilik egoitea ordu gaitzetan, eta bihotz barrenetik ene gana itzultzea,
eta munduko iujeamendua gatik ez aldaratzea. SP Imit III 28, 1. Biotz-barrenetik izan da olerkari, errikoiolerkaria.
Alzola Atalak 105.
(Tras instr.). Neskatxa gazte bat zan mostradorez barrendik zegoana, eta berari esan nion: [..]. Salav 86.
c) Del extremo inferior, de la parte inferior (de). Nekezale, biarrian atzeratubak egon oi diranak, batuten
dabee gazteerija andi bat, luurra edo simaurra, solo barrenetik gueneruntz jasoteko. JJMg BasEsc 118. Kaltzabarrenetik
oratuaz. A BeinB 93. Mendi barrenetik asi ta gallurreraño, gastaña, pago ta aritz tartean, agiri dira
kurutze astunak. Ag Kr 214. Eraso aldi bategaz, eldu eutsan gona barrenetik eta asi yakan ten eta ten, otsuak
ardijai ekitten dautsen baño amorrutubago. Otx 148.
d) En el plazo de. "Bi urtez barrendik il ziren (AN-gip)" Gte Erd 41.
- BARRENDIKO (H), BARRENDIKAKO. Interior. Cf. barrendikako. Aien alegria azaletik, ta
kanpotikakoa da; baña gurea mamitik, ta barrendikakoa da. Cb Eg III 215. Ua estuasuna! Ua barrendiko
lertubearra! TAg Uzt 122. Alaere, ordea, barrendiko iraduari ateak oro zabaldu ezkero, gainbera amilduko
zitakion asarrea. Ib. 191.
- BARRENEAN (G-to, AN-5vill; SP, Ht VocGr 346). a) En el interior, dentro; (fig.) interiormente, en el alma.
"Barrenean edo barnean da, il est dedans" SP. "Dedans" Ht VocGr. "Barrenian, dentro" Iz To. "Barrenean
egoteko aro ederra dago (AN-5vill)" Gte Erd 42. v. BARRENEN. --Zer da Sagaramendua? --Seiñale bat
kanpotik ageri dena, zeinek barrenean emaiten baitu Iainkoaren garazia ageri eztena. Mat 126. Barrenean da
xoill eder noiz ere lekhorea / zuziz oñhaztua baita itsusien partea. EZ Man I 133. Zer ikhara eta kexa dukete
bihotzean! / Iustuenak ere duke tristura barrenean. Ib. 82. Zuei sainduak gomendatu partia dan untzia, / eta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
112