Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
gip-5vill)" Gte Erd 39.
Disposición de ánimo. Cf. BARRENAK AGINDU, BARRENAK ESKATU. Pixkat arindu gera gorputzez,
/ buruz ez degu errenik, / iñori gaizki itzegiteko / Lasartek ez du barrenik. Auspoa 100, 53.
5. Profundidad. Arean, lur au ikus-eziña ta antolagabea zan, eta alako osin-barrena, aren gaiñean ez
baitzan argirik, ez baitzun ezeren eiterik. "Profunditas abyssi". Or Aitork 340s.
II (Adj.). 1. (V-gip, AN-egües-ilzarb-olza; O Not 48, Ht VocGr, H), barrena. Ref.: Bon-Ond 154; Gte Erd
263. Profundo. "Barrena (Hispanice) genus lancis rusticæ & pastoritiæ cauæ & profundæ, ab eadem radice
barren, id est profundus" O Not 48. "Profond" Ht VocGr 409 y H. "Barren" (AN-egües-ilzarb-olza) Bon-Ond
154 (sin trad., aunque dentro de una lista de adjetivos; la forma det. es barna). "Putzua [...] oso barrena da (Vgip)"
Gte Erd 263. "Agitz barrena / beiti dago putzu ori (AN-5vill)" Ib. 263. v. barna (II), barne (IV).
Arribera barrena eta zabal da? "Le ruisseau est il profond & large?". Volt 144. Karzela da luze, zabal, gora eta
barrena / Ezin konda ahal gorputz iduki dezakena. EZ Man I 127. Ibia duenak igaren, daki osina zein den
barrhen. O Pr 634. Salba nazazu, zeren urak sartu dira ene arimaraino; Iauna, athera nazazu ur barrenetarik.
"O Seigneur, délivrez-moi du profond des eaux!". SP Phil 130 (He 133 urezko tulunbio huntarik). Mezaren
Sakrifizio eta Sakramendu guziz saindua, guziz sakratua eta guziz sendagarria, Giristinozko Errelijionearen
punturik barrenena. "Centre de la religion chrétienne". Ib. 136 (He 139 zentroa edo pontu barrenena). Jauna,
eznazála irétsi butzu barrénak. LE BOEanm 349. Emaztekiak erraten dio: Jauna, ez duzu-eta zertaz athera ere,
eta putzua barrena da. Dv Io 4, 11 (Ol, Or barren; Lç, LE, TB, EvS, Ir YKBiz 68, Leon barna, He behera, Kr,
IBk, IBe sakon).
Profundo, íntimo, sentido. Halakoei nola Iainkoarekin etsai baitira, eta etsai ere barrena [sic, tal vez por
barren], ezterauzte emaiten [...] fabore handi batzuk. Ax 104s (V 70). Ez, sekulan deusek ere ezgaitu apartatuko
amudio hartarik, [...] ez konsolazione gorek, ez aflikzione barrenek. SP Phil 471. Behin espirituko melankolia
hain barren batek hura akometatu zuen. "Attaqué et agité d'une si profonde mélancolie d'esprit". Ib. 499s. Hain
higuintza barrena zinduen bekhatuarentzat, non, gai[t]zaren-gaitzez, zure hesturan, nigarrak eta odola atara
baitzitzaizkitzun. Dv LEd 107. Naigabe barren batek artu giñuzen. Or Mi 128. Geure izatearen zatirik
barrenena, geureena, zein ote dugu? MIH 16.
Profundo (referido a pensamientos, conocimientos, etc.). Sekretu barren bat airatu dut, zein agindu
bainuen estalirik idukitzeko. EZ Eliç 156. Galdegiten zaitzu ea fedea duzun, eta bizitze garbia deramazun, ez
ordea ea Jainkoaren misterio gorak eta barrenak endellegatzen tutzun. "Profunditas mysteriorum Dei". SP Imit
IV 18, 2. Zer probetxu zinduke trinitateko misterioaz gauza barrenak eta gordeak iakitea. "De Trinitate
disputare". Ch I 1, 3.
2. Bajo, de abajo. Cf. BBizk 30: Kalebarrengo jaubea. Arantzazu, zer dakazu? Ur goiena, ur barrena. / Ur
goiena, ur barrena, urte berri egun ona. "Agua somera, agua susera" (G-nav). A EY IV 117. Antxen ikusi
nenunan Naparroan nengola, ua Naparroa Barrena baita, izenez gaur Prantzia izan arren. Or QA 114.
3. Interior, que está en el interior (opuesto a 'costero'). Donibane eta Ziburuko kostaldean, bai ere halaber
hinterland modura zuen Sara-aldeko lur barrenetan. MEIG IV 85.
III (Adv.). Profundamente. Horik harren, / Oro barren, / Galkatuz bihotzera, / Berz' atunik, / Bana hunik, /
Gogo egizu hartzera. 'Donc refoulez tout cela au fond de votre cœur'. O Po 7s.
IV (Como primer miembro de compuestos). (Con los sdos. prop. y fig. de 'interior'). "Afistolarse, zauri
zornatu, zoldituan barren zuloak egitea" Lar. "Afistolada llaga, zauri zornaz utsunetua, barren zulatua" Ib. Cf.
infra BARREN-ADAR, BARREN-LASTO. Egun bat zure atarian / Iragana / Bertze asko millen artean, /
Ene Jauna, / Hainitzez da hobeago; / Haren gozoak / Bozten tu hobekiago / Ene barren-gogoak. Monho 86.
Adiskidetasuna / arturik zuekin, / ezin sinistuz nago / barren-pozarekin. Echag 222. Gure barren poza. Ib. 227.
Ah! ez axaleko iduriari, bainan barren-mineko egiari begiratzen da. Dv LEd 189s. Soleratik irten baño len,
Maroncelli gizajoari barren-zaldar ikaragarri bat jaio zitzaion ezkerreko belaun-buruan. TAg GaGo 97. Bada,
olerkari etzeratenok gure barren-azkure ontaz zerbait uler aal-dezazuten, nere erditze baten berri yaulki nai
dizutet. Ldi IL 28. Entzuten dio Josefinari, aurrena arriturik, ta ondoren barren-samiña agertuaz. ABar Goi 34.
Baiña --legea lege-- berak dun maitatxi, / barren-ostots ixillaz, ekarri besteri. "Tormenta interior". Or Eus 19.
Barren-arrak il, biotzak argi, / lauek gozo dute belaun. "Gusano interior". Ib. 327. Añen-ots gure barren-boluko
/ matillak, eraingi latza, / ario gaiztoz okertu zaigu / zuzen-gorako ardatza. EA OlBe 98. Eztakit, nere amari
buruz diozuna egia ala gezurra den: or konpon zure barren-deiarekin. Etxde JJ 14. Apaizaren laztanak,
aariaren izuak eta maldaren nekeak egin zioten barren-ikutuaz Poli biotza taupaka iritxi zan bere lagunengana.
Anab Poli 90. Griña txar danak ortxe dauzkate / barren zokoan gordeta. Basarri 171. Maite-kanta ontan arimak
eta Kristok, alkar-izketa lillurakorrez, beuren barren-miñak oiukatzen ditute, xamur ta giar. Onaind in Gazt
MusIx 150. Eta izenari baino izanari lotuago ageri den mintzabehar horrek, barren-irakite horrek, uzta joria sor
dezake. MIH 141. Hizkeraz ez ezik, baita barren-isuriz ere ez zegoen olerki horietatik urruti. Ib. 176. Barrenizketa
ixilari bakarrik adi. MEIG VIII 71.
V (Posposición). 1. (Tras sintagma nominal en caso absoluto). Dentro de, en el plazo de, al cabo de. "Egun
gutiren barnean. Syn. (G, V): barrunbean, barru, barrenean, barrunea; (BN): barren; (S): barnen" H. "Zortzi
egun barren etorriko da (AN-gip)" Gte Erd 41. v. barne (II, 3). Mudantzak asi dira / egun gutxi barren, /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
109