Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bestegana / amoriorikan / ezin alegre leike / nere barrenikan / kontzientzia ona / egonagatikan. Balad 230.
Bearbada, barrenari lasaitasuna ematearren gela barruan ezkutatu dun. Etxde JJ 250. Bare bare gelditu yakon
barrena, ekuruz bete, denduz josia. Erkiag Arran 193. Polik gero ta estuago zeukan barrena. Anab Poli 124.
Itzez ta jolas zintzoen eder, / barrena beti ixilik, / izate onen aunditasunak / ez dautzu egin gañezik. BEnb NereA
97. Geure barrenak askatu eta / egia autortu daigun. Ib. 132. Buru argikoa ta barren alaikoa zan Bibaldo.
Berron Kijote 145. Ez dut uste gure barrena, Jainkoak bezala, irakurtzen duenik. MIH 206.
v. tbn. PE 141. EusJok 31. ABar Goi 75. Basarri 16. Xa EzinB 106.
(Referido al interior del cuerpo, especialmente al estómago). "Barren uts, estómago vacío" A ANaf (cf. infra
BARREN-HUTS, BARREN HUTSEAN). Humeak kendu diozkaten arza bezala aterako natzaio bidera ta
urratuko diot bere barren guzia. Mb IArg 144. Baña jan duen izurri-pozoiak barren-odola artu ezkero, asten da
aren miñ-oñaze gogorrak. Ib. 302. Nik enzun dot txarri (parkatu, au da bere izena) txarri barruba [pero en el
ms. de Zarauz barrena] dakusanak, dakusala gizonaren barruba. Mg PAb 82. Orduan arima gorphutzean sartu,
eta ifernuko su-garrak, berun urthua bezala, barrene guzira hedaturen zeraitzo. Dv LEd 262. Nere gorputza estu
zeguan / zelatako garayian, / odol guztiak irakiñ eta / barrena lertu nayian. PE 83. Baña lendabiziko aokada,
auan sartu baño len itzuli zuan, ezpañak ukituta, katilura: zeren ango naskunde ark barren guzia ira-biratu zion.
Bv AsL 51s. Ardotegian dago / egunik geiena, / txopera bat edanez / bestien urrena; / iñola ezin asez / urdall ta
barrena. JanEd II 111. Alaz guztiz ere barren au (eskua sabel gañean ipiñirik) ankaz gora dabilkit. Lab EEguna
62. Urra bear diote barrena. Potxolo, / aiztoa bêtik gora dula ari da goxo. "Van a abrirle en canal". Or Eus 137.
Barrena ardaoz berotu ezkero, sozialismoa zer dan eztakien asko be, ¡Viva Rusia! deadarrez ibilten dira. Eguzk
GizAuz 7. Artuazi zioten atzenean, ojuak egiñagatik, eta galanki sartu ere. Noizbait barrena garbitu zitzaion,
sendatuta zegoan. Anab Poli 78.
(Referido a un estado, situación). Halatan erraiten da, urthe batetako haurra zela Saul, errege sarthu
zenean, eta bi urthez egon zela barren hartan, eta ez gehiago. Zeren ezpaitzen bi urthez baizen bekhaturik egin
gabe egotu. Ax 185 (V 125). Errazu, diszipulu gaixtoa, zeure nabusiaren saltzaillea, zenbat denbora du, barren
horretan, ifernuko pena horietan zaudela? Ib. 602 (V 387).
2. (V, G, BN-baig; Aq 414), barhen (BN, S; VocBN). Ref.: A (barren, barhen); EI 281; Iz ArOñ; Etxba Eib;
Elexp Berg; Gte Erd 49, 138s. Extremo inferior, parte de abajo (usado a menudo como segundo miembro de
compuestos). "Extremo de abajo, lo más bajo (G)" Aq 414. "Partie inférieure d'un corps" VocBN. "Pie, extremo
inferior. Mendi-barren, extremo bajo del monte" A. "La parte más baja de una cosa" Iz ArOñ. "Galtza-barrenak
(G-bet), la parte inferior, borde de los pantalones" Zt (comunicación personal). "Extremo inferior de un lugar u
objeto" Elexp Berg. "Zelai barrenian dabill bei beltza" Ib. "Praka barrenak lokatzatuta dauzkazu" Ib. "Leku
izenetan, Barrenetxe, Barrenkale, Barrena... haranetik gertuen daudenak dira, eta Guenetxe, Guenkale... urrunen
daduenak" Ib. "Gona barrena (V-arr, G-azp), gonan barreneko aldea (AN-gip)" Gte Erd 49. "Soro barrena ta
goena (V-gip, G-azp) [...] sologoiena ta solobarrena (V-arr)" Ib. 138. Cf. BARRENIK GOIEN, ZERU-
BARREN. Es muy probable que barren signifique 'extremo inferior' en los siguientes topónimos y
antropónimos: In loco qui dicitur Arizbarren (1110). Arzam 152. Don Orti de Eguiuarren (1100). Ib. 153. En los
terminos de Oylloarren e de Oyllogoyen (1292). Ib. 153. Garcia Lopeiz Barrena (1079). Ib. 153. La otra casa ha
nompne Barren echea (1258). Ib. 153. Pedro Martines de Vilvao el de Varrencalle (1490). Ib. 153.
Orain izango dira Jaungoikoak daki zenbait urte, Anzuela eta Deskarga barrena bitartean, bideaz ezkerrera,
zan auzera bat, ikusi leikean ederrena. Apaol 21. Olatuakaz jolastuten, anketatik gora zelanbait jasoriko praka
zar barrenak bustiaz. Ag Kr 62s. Soñeko barrenak bustirik eta ondartuta. Ib. 86. Praka barrenak gora jaso
zituanean. Ib. 140s. Soñeko guztia bustirik eta barrenak ondarrez beteta ei eukazan. Ib. 86. Euren gona
barrenakaz malko samiñak igortzika. Ib. 14. Eguzkittan ara ta ona ebillela legortu jakazan gona-barrenak
eguerdian etxeratu-orduko. Echta Jos 59s. Mendijan zetan-edo-atan dabillan batek polañak erabiltia ulertzen
dok, praka barrenak urratu ta zirtzildu eztakijozan. Kk Ab II 16. Bi malko lertzen zekizkidan sudur-barrenaren
eta masailaren azpilduran, bertantxe sortu liran gisan. Or QA 176. Zotin batzuk bere egin zituan, eta gero,
amantal-barrenagaz legortu, matarlan beera yoiakozan negar-tantak. Erkiag Arran 107. Emakumeak, bere
gonak, belaunetik goraxeago jasoak dauzka konturatu gabe, ta atzeko arbola itzalean izkutu dagoen gizagazte
batek, aren gona barrenak agiri lagatzen duanari, irrikiaz begiak zorrozten dizkio. NEtx LBB 106.
3. (V-ger-gip). Extremo, final. "Urtearen goienerik barrenera, del comienzo al fin del año" (V-ger) A Morf
697. "Cabo, borde, término, extremo, final. Mundu onetako burukomiñen barrena eriotzia" Etxba Eib. Cf.
ZERU-BARREN. Onda [sic] barrenik dago. (Interpr?). "Está con tan buenos alientos a la fin como al
principio". RS 143. Gizon legunagorik lau ezaldira Gernikako Elizan urtearen goienerik barrenera sartzen. A
Eusk 1920-21 (I), 52.
(H, que cita a Mg). Borde, lado. Len, konsagratu baño leenago hostia, ogia zana, txuri txuria bazan,
zabala, biribilla, edo lau barrenekoa, konsagratuta ere, gelditzen diran ogi irudi utsak, izango dira txuri, zabal,
biribill, edo lau barrenekoak, au da, len ziran bezela. Mg CC 198. Beste izate bat eukan gogoan, agiri etzan
izate bedeinkagarri bat, euskal-mendietako aingerua: Osterantzeko gauza guztiak aingeruaren edergarriak,
ertzak, barrenak eta egalak. Ag AL 54.
4. "Barrenik izango zenduke?, ¿tendrías valor? (G)" Inza (ap. DRA). "Hori egiteko barrenik ez du orrek (AN-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
108