Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
barreiatzaile, barreiatzale (L-ain ap. A), barraiatzaile (SP), barratzaile (AN ap. A; H), barrazale, barraiatzale
(L ap. A), barreiazale. 1. Dilapidador. "Pródigo" A. v. barreiari. Ürrhia ta zilharra dirade lüziago ireiten,
bena ahalik tinkoena begiratzen dütügülarik, eskü barreiazaletara dirade erorten. Egiat 190. Biltzalle onari
barratzalle. "A padre allegador, hijo expendedor". Aq pág. 63. Zaiarén bilzále, ta irinarén barrazále. LE Urt ms
31r (en la ed. de 1846, 88 iriñaren banatzalle edo barratzalle).
2. barreiazale (S). Propagador, difusor. "Qui répand" Lrq. Aitta Santua edo Deuna deitzen diogu kristauak,
bera dalako kristau guzien aitta ta santutasunaren edo deuntasunaren barratzallea. Inza Azalp 100. Euskalerri
barruan ere badaude zenbait leku, industria nahiz uda dela bide, erdararen barreatzaile: Altsasu, Olazti,
Doneztebe, Elizondo... MEIG I 119. "Barraiari, barraiatzale: 1.º (AN, L), pregonero" A.
"Barrea, barreiazale (BN, S) [...], indiscret" Lh.
3. barraiatzaile (Dv). "Celui qui défait" Dv. "Harrasiaren barraiatzaileak lanean hasi dire" Ib. "Nor izan da
ezkontza horren barraiatzaile?" Ib.
barreiatze (PMuj), barraiatze (Lar). 1. "Esparcimiento, [...] barraiatzea" Lar. "Dispersión, barreiatzea,
banatzea" Lar.
2. (PMuj). "Distracción, inadvertencia" PMuj.
barreiazio, barreazio. Distracción. v. barreiamendu. Guk nai arren atentzioarekin errezatu, [...] gure
pensamentua erraz dijoakigu etxeko gauzetara, [...]. Pensamentuaren barreazio edo banatze ori batzuetan kulpa
gabe gertatzen da, eta beste batzuetan kulpa duna da. Gco I 403.
barreitu. v. barreiatu.
barreiu (Sc ap. A; SP, VocBN, Hb ap. Lh), barreu (BN-baig ap. A; Dv (BN), H (S)). 1. (Pred.). (Estar, etc.)
esparcido, disperso. "Barreiu dabiltza (Lç)" SP. "Zure ardiak onsa barreu daude bazkan" VocBN. "Barreu
(BN), dispersé, en état de dispersion, épars" Dv. "Herri huntan etxeak barreu dira, dans ce village les maisons
sont éparses, sans agglomération" Ib. "Barreiü (Sc), en dispersión" A. v. barreiat, barreia. Guzién gainetik
gomendatzen drauzkiagu Antekristen tiraniaren azpian barreiu dabiltzan anaie gaixo guziak zein egiazko
bizitzeko bazkatik, eta hire izen sainduaren publikoki inbokatzeko libertatetik pribatuak baitirade. Lç Ins A 2v.
Bai baitakigu baztertzen gogoaren argi-une laburretan agertzen den arrotz gaitzetsia, baina ez neurri berean
uxatzen barren-gazteluko zoko galduetan barreiu dabiltzan iratxo ilaunak. MEIG VI 182.
2. (SP), barraiu (Dv A). (Sust.). Dispersión; desorden. "Barreiua, égarement" SP (que cita bareiu dabiltza
de Lç; v. supra). "Désarroi" Dv A, que traduce erróneamente "desarrollo, esparcimiento".
barreiutu. v. barreiatu.
barreki. v. 1 barruki.
barrel (Dv, Hb ap. Lh), barral (T-L). "(Hb), endroit ou l'on parque les troupeaux" Lh. "Cour de bétail" Dv.
"Enclos" T-L. v. barrio (2).
1 barren (G, AN-ilzarb-egüés-olza-gip, B, S; SP, Lar, Lecl, Ht VocGr, Dv, H, VocB), barrene, barhen (H
(BN)), baren (S). Ref.: Bon-Ond 154; A (baren, barren); Gte Erd 43, 156.
Tr. Documentado en autores guipuzcoanos, alto-navarros y labortanos. Entre estos últimos es general en el s.
XVII y, aunque se encuentran ejemplos de todas las épocas, su empleo se reduce significativamente --sustituido
por barne-- a partir de principios del s. XVIII. Desde finales del s. XIX tbn. aparece en algunos vizcaínos; antes
hallamos un ej. no muy claro de RS y otro de J. J. Moguel (barrenetik); cf. además barrena ('adentro') en DurPl.
La forma barrene, con una -e adventicia debida a su frecuente empleo en los casos locales (barren-e-an
barrene-an, etc.), se encuentra en Etcheberri de Ziburu, seguramente forzado por la rima (sólo un ej. en Man I,
frente a los varios de barren en Noel y Eliç) y Duvoisin. En DFrec hay 125 ejs., todos, excepto uno,
meridionales.
I (Sust.). 1. Interior, (lo) de dentro. "Barrena, dedans. Gain eder, barren uher (O Pr)" SP. "Le dedans" Ht
VocGr. "Altamar, itsas barrena, itsas barrua" Lar. "Cuenca de los ojos, begi-barrena" Ib. "Carnaza, revés de las
pieles [...] narruaren barrena, barrua" Ib. "Interior" VocB. "(Gc), interior" A. "Etxe barrena ez zio gustatzen
(AN-gip)" Gte Erd 43. "Etxe orrek barrenak ederrak dauzki (AN-gip)" Ib. 43. "Estatua orrek barrena dena utsa
du (B)" Ib. 156. Cf. Lar Cor 300s.: "Son conocidos los de Beterri por [...] barrena, barrenen, por barrua,
barrura, barruna, que se usan en Goyerri". v. barne, barru.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
106