Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
hura bera gaixto lizate eri eztena baitan, ezen ezagutaraz lezake naturalezak eztuela indarrik aski ur gaixtoen
barraiatzeko eta kanporatzeko. "Pour dissiper et résoudre les humeurs". SP Phil 185 (He 187 barraiatzeko).
Zeren itxurapenak eztu irauterik eta barraiatzen da goiti doan khea bezala. Ib. 429 (He 434 urmariatzen).
Herioa jiten denian [arimaren eta gorpitzaren] unione haren barreiatzera, orapiloaren laxatzera, amorioaren
desegitera. Tt Onsa 146. Saltzepenetan, erospenetan, etxe egitian ta hen barreiatzian. Egiat 166.
(s. XIX) Axaletik hasten bada / Bertuten asentua, / Beti flako izanen da, / Aise barreiatua. Monho 106. Hea
bada, Iainkoaren tenploa barraiatzen dukanaz geroz, eta hiru egunez berriz xutitzen, begira ezak heure burua.
HeH Mt 27, 40 (Lç, He, TB, SalabBN, Hual, Or, IBe desegin, Dv, Echn urratu, Ur arrasatu, Ur (V) bota, Ol
porrokatu, Ker lurrera eratsi, IBk xehatu). Etxe batzuek bezala gare, herioak barraiatzen gaitu
bethiko. Hb Egia 28. Bihotzak leher egin zion aitzean barraiatu zituztela haren lan guziak. Ib. 15. Ezen ethorri
behar zuen denbora bortzetan iragana da, eta hark sarthu behar zuen tenploa, aspaldi barraiatua. Ib. 51. Inguru
guziko lixtor ohantzeak xahutu behar dira artharekin, zeren lixtorrek hiltzen baitute erle hainitz. Xinhaurrien
murruak ere barraiatzen dira orobat. Dv Lab 295s. Uhinak eztitzen dire, hedoiak barreatzen, zeru xaharra
agertzen. Laph 223. Zeinhatzen bagira errespetüreki, eta fede azkar bateki: debriak ohilten dütü, tentazioniak
barreiatzen, eta Jinkuaren benedikzioniak gütan gaña erakharten. CatS 18. Bastilla izan zenean barreatua
Parisen. Elsb Fram 81. Gizonek [lege horiek] hurra, hauts eta barrea detzazkete, egin zituzten bezala. Ib. XII.
Hari zela [...] zimenduetarik uraren baztertzeko egina zuten pezoinaren barraiatzen. Jnn SBi 170. Haren etxea
edo hobia arthikia zen eta barraiatua. Ib. 124. Eta aurkhitu zuten, haizeari eta hotzari paratua zen heia
barraiatu hartan, Haur bat sorthu berria. Ib. 13. Behar direla [komentu hoik] oro huts eta hets-arazi; garbitu,
kendu, barraiatu behar direla oro. HU Zez 99. Ezkontzia barreiatü zen eta Margarita sarthü zen sen Franzesen
ordenan. Ip Hil 68.
(s. XX) Zorionez zuten alde beren gaztetasunaren iguzkiko sua: hunek, agertu arau, hedoiak barreatzen
baitzeiezten! JE Bur 208. Xoriñoaren lur ohantzea negu luzean egon da: / Ixilik, hutsik, bainan halere nehork ez
du barreatu. Ox 109. Noren onetan ezarri zaukuten hor muga bat? Gizonek egina, gizon batek [...], Napoleon
Handiak barreatzer du behin. Ox GH 1924, 141. Lanoak bazterretik: / "Nausi dut haizea. / Harek nau
barreatzen". Etcham 115. Kalerna barreiatu zen burrunbaka, eta iguzkia, halako iguzki hits hits bat, agertu zen
hedoien artetik. "L'orage se dispersa". Barb Leg 149. Satagin-lur ta satorrarenak / neguan naiz zintzo barra, /
atzera sortu, nai baiño usugo / makestuz agobizarra. "Desparramar". Or Eus 298. Sei segarien muga jo arte /
barratu ditute maillak. "Han deshecho las cambas". Ib. 301. Hara, amatto nerea, hau bizitze dorpea! / Nahi-t'ez
barreatua zuk ontu ohantzea. Iratz 158. Hauk igurikatu behar ukhan zuten, lanhoa barraiatu arte. Zerb IxtS 36.
Lanhoak oro mozkor horailak barreiaturik. Mde Po 79. Ama aitaren orhoitzapenen barreatzen hasi zelarik,
Peiok beti bihotzean halako ximiko bat senditzen zuen. JEtchep 60. Ez zaut iduritzen, deusek barreiatuko duela
gure amodioa. Larz Iru 46. Orai engoitik ezin ditaike egina dena barrea [...] / inozentaren hiltzaile dena da
zinez dohakabea. Xa Odol 176. Horrek barreatzen du / askoren bihotza; / hortakotz da munduan / hoinbertze
dibortza! Mattin 85.
barraiatu (H), barraitu (VocCB (s.v. askatu), A). Soltar(se). "Soltar, desatar, desligar" VocCB. "Korapillioak
barraiatzea, défaire les nœuds" H. "Barraitu (AN?), soltar" A. Gero bere gerrikoa barriaturik, hartaz
inguratu zuen bere lephoa, esklabotasunaren seinaletzat bezala. Jaur AndreB 102 (ap. DRA). Hartzen da
zirikuaren izpia, eta kuskuak barraiatuz dohazi beren lekhutik athera gabe. "Ils se défont". Dv Dial 6 (It
askatzen, Ur askatubaz). Khotxeian haria hartürik, egiten da mathaza duan bezala barreiatuz. "À mesure que le
fil se développe". Ip Dial 6. Hor non korapilioa barraiatzen den! Hb Egia 45. Zangoak estekaturik ez zitaken
higi. Barreatzen diozkate bada oinetako lokarriak. Lf Murtuts 47.
3. barraiatu (Dv), barreatu (H), barreiutu. Distraer(se), despistar(se). "Gogoa maiz barraiatzen zaio,
il`éprouve de fréquentes distractions" Dv. Tr. Documentado sobre todo en la tradición septentrional. Al Sur
hay ejs. en Mendiburu, Lizarraga de Elcano, Guerrico y algunos autores del s. XX.
Konfesatzen denari zuk emozu othoi arraia / bekhatuak aithortzean eztadintzat barraia. EZ Man II 76.
Hanbatenaz gizona trabatzen da eta barraiatzen, zenbatenaz egitekoak bereganatzen baititu. "Impeditur &
distrahitur". SP Imit II 1, 7. Barkha diazadazu halaber zure miserikordia noiz ere orazionean zutaz bertzerik
baitarabilla gogoan: egiaz aithortzen baitut hagitz ohitua naizela gogor barraiatzen eta errebelatzen. SP Imit III
48, 5 (Mst barreiarzün handi bateki). Horrelako lanak barraiatzenegi duela kontuzko gauzetan enplegatu behar
den adimendua. SP Phil e) 2v. Zeinek hala eginez bere bihotzak alferrik unhatzen eta barraiatzen baitituzte. Ib.
386 (He 391 nekhatzen eta iriontzen). Kuriostasunak barraiatzen du [gizona]. Ch III 48, 2. Horiek guziak eztire
spirituaren barraiatzeko, eta bihotza illhunbeez bethetzeko baizen. "Ista enim generant distractiones". Ib. 24, 2.
Bada bere aldian egiten du otoitz zertan hari den ez dakienaren eran, gogoa barraiaturik dadukala ta berea
arrizko edo zurezko gizona baliz bezala. Mb IArg I 81. Sainduki zure lanak egitzu zure estatuan hek Jinkoari
hedatzen diotzotzularik; eta ez zare errenkuratuko barraiatzen zaituztela. Mih 110. Mezan othoitzarik egin bage,
edo egiten dian othoitzetan, bere nahiz, bere Spiritiaren barreiatzera utziz. CatLan 100. Ez da egia miletan, zure
izpiritua barraiatua egon zarela, alde guzietarat beha egon zarela, postura imodest batean egon zarela? Brtc
244. Gogoa barraiatu. LE-Ir. Edo geurk, gere burua sosegatzeko alegiñak egin bagez, dibertitzeko edo
pensamentua barraiatzeko edo aizatzeko motiboak ematen baditugu, orduan gure kulpa da. Gco I 404. Beraz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
104