Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
JE Bur 48. Auzapezak [...] barreatzen du azkenean plazaren erdirat eztabadaren aditzeko bildua zen gizon
multzoa. Ib. 31. Orduan, barneko janiza kexua axalerat barreatzen zeie. Ib. 164. Lur guzia barrena bere adarrak
edatu ta barratu dittuan zugaitz edo arbol onen zaña Aitta Santua da. Inza Azalp 98. Arratsalde erditan, noizpait
eta norapait barreiatu zirelarik nere kruxpetak, beharriak aphal athera nintzen oihuen eta hirrien azpian. Barb
Sup 28. Gu landuketa gera, ta Mistral bezalakoak etorria; gu gogoetalari, ua biozti; gure olerki edo poesia
barnerakoa da ta aiena kanpora barratzen da. Or Mi IV. Mendi-neska baitzen, Crautik ozta barreiatu da aren
izena. Ib. 3. Hazia bota zak ildoan, ez besainka barreatuz. Zub 35. Gordeka paperak ditu / barreatzen hor
gaindi. Etcham 54. Eta ordu berean barraiatu zen gau hartako Akhelarre. "S'était dissous au même moment".
Barb Leg 134. Kapsatarrak barreatu zuten toki oietan makuluak jateko oitura. JMB ELG 59. Urren-illarak
buruz kanpora / --ez daiteke barra alea--. "Para que no se esparza el grano". Or Eus 333. Eseri dira, zabali dute,
/ alboan barra (zabaldu) da usaia. "El olor se desparrama". Ib. 230. Su orrek, berriz, odeia lêrtuz, / euria digu
barratu. "Desparrama la lluvia". Ib. 263. Gerrieder-ek belar-barratzen (banatzen, zabaltzen) / baduke lanik
ugari. "Extender las cambas". Ib. 297. Saiets osoan barreiatzen zun / beatz-txikarra bustirik. "Extendía esa grasa
por todo el costado". Ib. 88. Beti isil, beti zoli; etsi-etsian bizi zan, zoriona noranai eskuzabalka barreatuz. TAg
Uzt 315. Etxearen gibelaldetik itxasaldera barreatzen dan sagastiko bidetxiurretik jo zun. Ib. 100. Zaldiak
barreiatu ziran larrain erdian barrena. Zait Sof 30. Ikusten, ukitzen, entzuten, usmatzen, jastatzen, siñesten. /
Margo zuri antzo, fedea zazpitan zaigu barreiatzen. "Se descompone". Or Poem 537. Atariko orma-gañetik
barreiatu bear diet gure erritarrei zeruko albistea. NEtx Antz 53. Han sortuak, han handituak, biziak barreiatu
gaitu eta urrun ereman. Zerb Azk 32. Gure gorputz azalean barreatuak, sakabanatuak, baditugula begitxo batzu.
Mde Pr 323s. Jendea barreiatu baino lehen, harzara jarririk ginauden gure pulpituetan. Ib. 293. Erio-bearra
ilezkor bezala maitatuz, ene anima ondarrean barreiatu nulako. "Fuderam". Or Aitork 85. Ango albistak isilmisil,
belarririk belarri barreatu ziran. Erkiag Arran 150. Ardiak bakarrik utzi dituk, eta anartean barreatu
zauzkik. Larz Iru 82. Holako berriak hedatzen dira neskato gazteen artean, elizako zeinuez barreituak bailire
baino fiteago. Ib. 20. Larderia guzia eskualdetako "daimio" edo gobernadoren eskuetan zelakotz barreatua eta
zatikatua. "Dispersée et partagée". Ardoy SFran 234. Eta etzuen denborarik galdu, nahiz Indiano eskualdetan
barreiatuak ziren misionest guzietaz arta hartu. "Répandus". Ib. 252. Mundu onetan bere edertasunaren argia
inguruan barreiatu al izateko. NEtx LBB 82. Garaipen orrein entzutea be / barreia da edonora. Atutxa Mugarra
77. Saia gaitezen, bada, ongi merezi du eta, Pernando honen izena bestearena adina barrea dadin. MEIG II 92.
Zer balio dute hitzetik hortzera barreiatzen ari garen hutsaren hurrego hitz merke horiek? MIH 137. Barreatua
zegoen gainera hizkuntza nolanahi eraberritu, aldatu, ugaritu eta murriztu zitekeelako iritzia. Ib. 347.
v. tbn. StPierre 37. Ibiñ Virgil 54. Barraiatu: Hb Esk 161. Arti Tobera 268. Barreatu: Ir YKBiz 59. Osk Kurl 86.
Barriatu: JesBih 460.
Difundir(se) la noticia de. Eta barraiatu zen [mara]billa hau herri aietan guzietan. Ber Trat 113v. Orobat
debekatzen du Mandamendu onek, estalia dagoan iñoren bekatua agertzea, barreatzea ta besteri esatea. Ub 180.
Naiko lukee erakgatik gaizki juzgatzea, eta gaizki esatea, eta nabarbendu gabe dauzken utsegiteak guziai esatea
eta barreatzea? Gco I 433. Zorzigarren aginteak debekatzen digu bostgarren lekuan lagun urkoaren tatxa
egiazkoak ere baña ixilik daudenak, edo barreatu gabeak agertzea. AA II 212. Gauza bat errian barreatua dela
esateko, jakin bear due geienak, edo beintzat ainbestek, non uste izan ditekean, laster zabalduko dala errian. Ib.
213. Barreatu zuen bortxatu nai izan zuala Josek, eta sartu zuen preso. Ib. 134. Barreatu zuen gaistakerian
arkitu zuela. AA III 333. Barreatu zan, zer jana Ejipton saltzen zala. Lard 54. Barreatu zenenan gaxtoak zituela
kolpeak eta nekez sendatuko zela, osteka abiatu ziren ikhusleak. Laph 74. Ez aztu onen garbitasuna barreatu eta
bere izen ona ostera biurtzeaz ere. Arr GB 31s. Santa Kruz an zegoalakoa barratu zan belaxe. Or SCruz 45.
Lamartinek barratu zun mundu guziko letrazaleen artean, Mirei azaltzekoa zela, ikuskarrizko gauza zela-ta. Or
Mi III. Ez inoren eta inoizko erruak eta hogenak barreiatzeko. MIH 280.
Juez gaiztoak judu gaiztoen / esana egiteagatik / barreatzen du sententzia bat / ez iñork okerragorik. Balad
239 (Bast 40 publikatzen).
Gastar (dinero); dilapidar, despilfarrar. Heriotzeko orenean utzi beharko direla guziak, eta naski hek
barraiatuko dituen eta bere kaltetan eta damnazionetan hetaz serbitzatuko den urliaren eskuetan. SP Phil 458.
[Soma handi bat] bere hala barreiatu, eta eman paubrer. Tt Arima 126. Berziak aldiz eskü batez arrapatzen dian
honak, diala berziaz barreiatüren. Egiat 167. Ondasun eskasak erbestean barreiatzea eta sakabanatzea. MEIG
VIII 64.
2. (VocS, Gèze, H), barraiatu (L ap. A; SP, Ht VocGr, Lar, Lecl, Dv, H). Destruir(se), deshacer(se),
disipar(se). "Dissiper" SP, Dv. "Démolir, défaire" Ht VocGr. "Demoler" Lar. "Ezkontza hasiaren
barraiatzekotan gare, nous sommes au point de rompre le mariage entrepris" Dv. "Egin dugun tratuaren
barraiatzekotan emanen darotzut ehun luiseko bat" Ib. "Sator oskiak barreiatzea, défaire les taupinières" H.
"Etxe zahar hori barraiazten dute" Ib. v. banatu (2). Tr. Exclusivamente septentrional, salvo algunos ejs. de
Orixe.
Desegiten enganamenduak, eta barraiatzen zelatak. Harb 396. Iondone Paulok anhitz trabaillu eta atsekabe
izaiten zuen, zeiñek tristetzeko okhasino emaiten baitzioten, baiña hek guztiak, kontzientzia onaren alegriantzak
eta arraitasunak iguzkiak lanhoa bezala, haizatzen eta barraiatzen zerautzan. Ax 440s (V 287). Bainan seinale
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
103